In Rome is een verloren gewaand document opgedoken, dat aantoont dat katholieke ordes in de Italiaanse hoofdstad op grote schaal onderduikers hebben geherbergd. Dat maakten het Pauselijk Bijbels Instituut (het ‘Biblicum’), de Joodse Gemeenschap van Rome en Yad Vashem, het Holocaustherdenkingscentrum in Jeruzalem, vandaag bekend.
Het was al langer bekend dat er in Rome tijdens de Duitse bezetting 100 vrouwelijke en 55 mannelijke congregaties waren die onderduikers opvingen. De volledige documentatie van wie er precies opgevangen was, werd echter als verloren beschouwd.
Op de nu teruggevonden lijsten staan de namen van meer dan 4.300 personen. Inmiddels zijn daarvan 3.600 mensen geïdentificeerd. Uit vergelijking met de bewaarde documenten in het archief van de Joodse Gemeenschap van Rome blijkt dat ongeveer 3.200 van hen met zekerheid Joods waren.
De gevonden documentatie is samengesteld door de Italiaanse jezuïet Gozzolino Birolo tussen juni 1944 en de lente van 1945, direct na de bevrijding van Rome. Birolo was econoom van het Pauselijk Bijbels Instituut van 1930 tot zijn overlijden aan kanker in juni 1945.
Tijdens deze periode was de Duitse jezuïet Augustin Bea rector van het instituut. Hij werd in 1959 tot kardinaal gecreëerd en was bekend om zijn inzet voor de Joods-katholieke dialoog. Hij was onder meer nauw betrokken bij de totstandkoming van Nostra Aetate, de concilieverklaring uit 1965 over de verhouding tot de niet-christelijke godsdiensten.
Rome was negen maanden bezet door de nazi’s, vanaf 10 september 1943 tot de geallieerde troepen de stad op 4 juni 1944 bevrijdden. In die tijd werden ongeveer 2.000 Joden gedeporteerd en vermoord, op een gemeenschap van ongeveer 10.000 tot 15.000 mensen.
Al langer bestaat er discussie over de rol van het Vaticaan en andere katholieke instellingen in die tijd. Het vandaag gepubliceerde document zal zeker belangrijk zijn in die discussie, al waarschuwen deskundigen voor al te voorbarige conclusies.
In een interview met het Amerikaanse jezuïetenblad America, spreekt de Canadese historicus en Pius XII-biograaf Robert Ventresca zich uit tegen “instrumentalisering” van deze vondst. “Dit document kan worden gebruikt om verhalen over ‘goede’ katholieken die duizenden Joden hebben gered, nieuw leven in te blazen en te ondersteunen. Hoewel er zeker veel van zulke goede katholieken waren, wiens verhalen het verdienen om gekend en verteld te worden, speelt er een complexere realiteit, zelfs in het geval van zogenaamde ‘redding’ tijdens de Holocaust.”
Hij pleit dan ook voor een volhardend “zoeken naar waarheid in al zijn historische complexiteit” boven het vertellen van “verlossende narratieven van nu”.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
