Na drie jaar onderzoek publiceerden de broeders van Sint-Jan maandagavond hun rapport over de cultuur van misbruik die jarenlang binnen de congregatie bestond. Het ging niet om geïsoleerde handelingen, maar om een heel systeem waarbij de stichter het middelpunt was.
Pas in 2013 kwamen de eerste onthullingen van misbruik door stichter Marie-Dominique Philippe (1912-2006) naar buiten. Langzamerhand werd duidelijk dat er veel meer aan de hand was.
In de bijna vijftig jaar dat de congregatie nu bestaat, hebben 72 van de 871 broeders zich aan misbruik schuldig gemaakt. De meeste van de 167 bekende slachtoffers waren volwassen vrouwen, waaronder 30 zusters. 44 slachtoffers waren minderjarig: 29 meisjes en 15 jongens.
Het rapport spreekt van een “virus” waarmee de congregatie vanaf de stichting in 1975 besmet was.
Stichter Marie-Dominique en diens broer en mededominicaan Thomas Philippe waren al in de jaren vijftig door Rome gesanctioneerd vanwege seksueel misbruik. Thomas Philippe stichtte de in die jaren door Rome ontbonden gemeenschap Levend Water.
“Als de sancties uit 1957 niet waren verzwegen en als ze niet waren opgeheven zou de plaag aanzienlijk minder zijn geweest”, concluderen de auteurs van het rapport.
De twee konden ogenschijnlijk ongehinderd doorgaan met het verspreiden van hun verwrongen interpretaties van vriendschap en relaties. Marie-Domique Philippe ontwikkelde een filosofisch concept van ‘vriendschapsliefde’ die intieme relaties tussen de broeders en zusters rechtvaardigde.
Dat concept was al uit eerder onderzoek bekend. Nieuw in dit rapport is dat “Marie-Dominique Philippe een verkeerde opvatting had over de rol van de Heilige Geest in ons geestelijk leven die de menselijke vrijheid niet voldoende respecteerde”, zegt broeder Ignatius Maria Ringhofer, de provinciaal overste van de broeders van Sint-Jan, in een eerste reactie aan Katholiek Nieuwsblad.
De opvatting van de stichter dat God een soort greep op de mens als schepsel heeft, was een extra voedingsbodem voor het misbruik. Dat werd versterkt doordat “de geestelijke vader als een instrument van God wordt gezien, wat controle en een gebrek aan respect voor de vrijheid van mensen heeft aangemoedigd”, aldus Ringhofer.
In het rapport wordt dat omschreven met: “De geestelijke vader beschouwen als een bijna onfeilbaar instrument van God doet ons vergeten dat wijzelf de eerste zijn die gezag over onszelf hebben.”
De daders misbruikten persoonlijke relaties in de context van geestelijke begeleiding of biecht voor hun daden. Vanuit die context werden allerlei redenen geoorloofd geacht om tot misbruik te komen. Het rapport wijst op een systematisch karakter waaraan de vorming en spirituele regels van de congregatie ten grondslag liggen.
Toch zijn volgens het rapport de broeders van Sint-Jan die het misbruik pleegden niet geheel te vergelijken met het als sekte aangemerkte Levend Water. “De meeste misbruikers zouden waarschijnlijk verbaasd zijn om beschouwd te worden als leden van een of andere ‘mystiek-seksuele’ groep die gelinkt is aan de leer van Thomas Philippe.”
De onthullingen van het afgelopen decennia hebben de broeders van Sint-Jan behoorlijk geraakt, vertelt Ringhofer. “Ten eerste is er schaamte, vooral tegenover de slachtoffers. En de grote vraag: hoe hebben deze afschuwelijke gebeurtenissen kunnen plaatsvinden? Het was in het begin moeilijk en verbijsterend deze dubbele persoonlijkheid van de stichter te ontdekken.”
Sommige broeders traden uit. De meesten echter zijn gebleven “om aan een weg van persoonlijke en gemeenschappelijke bekering” te beginnen.
“Uiteindelijk is dit rapport geschreven voor de broeders en zusters, om ‘te begrijpen en te genezen’, zoals de titel het zegt. We zijn al tien jaar bezig met een hervorming. We willen daarmee ook ons charisma beter begrijpen door het te bevrijden van datgene wat er verraad aan is. Het fundament van onze gemeenschap is niet de stichter. Het is Christus.”
Ringhofer gelooft dat het inderdaad mogelijk is om de cultuur te veranderen. “In feite zijn we daar al mee bezig sinds 2013, toen de prior-generaal de beschuldigingen tegen onze stichter openbaar maakte. Dat was de eerste stap in het veranderen van een cultuur van het geheim naar een cultuur van transparantie. Andere belangrijke stappen waren het misbruikrapport van 2019 en dit rapport.”
De congregatie werkt aan een verdere interne spreiding van macht verder verspreiden. Daarom is in 2022 het bestuur gedecentraliseerd en worden volgens Ringhofer vormen van toezicht ingebed in de congregatie.
“We maken ook een omslag van een te intellectuele cultuur naar een integrale vorming die meer rekening houdt met de verschillende aspecten van ons leven: menselijk, religieus, spiritueel en apostolisch.”
“Je kunt inderdaad de vraag stellen of de gemeenschap opgeheven zou moeten worden”, vervolgt Ringhofer. In zjin antwoord citeert hij broeder Jean-Yves, die verantwoordelijk is voor de communicatie: “We willen onze geschiedenis integreren, we willen er niet van weglopen, ik denk dat we moeten leren leven met deze smet. Het is een ernstige smet, maar het is in zeker zin hetzelfde voor elke christen: iedereen moet leren leven met zijn geschiedenis.”
Het ruim achthonderd pagina’s tellende rapport Om te begrijpen en te genezen is uitgevoerd in opdracht van het algemeen kapittel van de broeders van Sint-Jan. Een gemengd team van broeders en externe experts zoals doctoren, psychologen, theologen en historici werkte eraan. Ook de twee zustertakken van de Familie van Sint-Jan werkten mee.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
