De tot nu toe nogal onopvallende Raad van Europese Bisschoppenconferenties (CCEE) is deze week verhuisd naar het hart van de wereldkerk. Het doel: de katholieke bisschoppen van Europa met één stem laten spreken. Maar is dat wel mogelijk?
Europa als motor van vrede: deze slogan heeft de bisschoppen van het continent de afgelopen decennia ook gestimuleerd om nauwer te netwerken. In 1971 richtten de nationale bisschoppenconferenties een vertegenwoordiging op in de Raad van Europese Bisschoppenconferenties (CCEE).
Ondertussen woedt er opnieuw oorlog in het Oosten; in veel landen dreigen de gemoederen om te slaan. Stemmen die vrede bevorderen zijn dringend nodig.
In deze moeilijke tijden heeft de CCEE (Latijn: Consilium Conferentiarum Episcoporum Europae) besloten om te verhuizen van het rustige St. Gallen in Zwitserland naar het centrum van de wereldkerk: Rome.
De verhuizing per woensdag 20 maart gaat gepaard met een aanzienlijke opwaardering van deze tot nu toe nogal onopvallende instelling. Het verklaarde doel is om de Kerk in Europa een gemeenschappelijke stem te geven.
Het was een tijd van beroering en verandering: in de nasleep van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) waren grote delen van de wereldkerk in de greep van de geest van ‘synodaliteit’. Participatie, medezeggenschap als zelfbewuste leden van de ene Kerk – dat is wat de leken wilden in hun parochies, maar ook de bisschoppen als opvolgers van de apostelen. En ze wilden “in de wereld werken”, zoals dat toen heette; als christenen hun zegje doen over de “kwesties van de dag”.
“De CCEE ontstond toen het IJzeren Gordijn nog steeds van hard ijzer was en de Koude Oorlog nog steeds erg koud”
Tweet dit!
Met dit in gedachten werd in maart 1971 in Rome de oprichtingsvergadering van de CCEE gehouden. Het doel was om samenwerking te bevorderen tussen katholieke bisschoppen op het continent – in een tijd waarin het IJzeren Gordijn nog steeds van hard ijzer was en de Koude Oorlog nog steeds erg koud. Een moeilijke taak voor de oprichtende voorzitter, aartsbisschop Roger Etchegaray van Marseille.
Er was een lichtend voorbeeld dat destijds furore maakte: de Latijns-Amerikaanse bisschoppenraad CELAM (Consejo Episcopal de Latinoamericano), een vereniging van 22 nationale bisschoppenconferenties in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. CELAM zag het als haar taak om theologische en pastorale impulsen te geven aan de Kerk in de aangesloten landen en contacten te leggen tussen de leden.
Paus Pius XII had al in 1955 toestemming gegeven voor de oprichting van het CELAM – en het Bisschoppenconcilie gaf een impuls aan de kerk in Latijns-Amerika. De plenaire vergaderingen in Medellin (1968) en Puebla (1979) hadden een beslissende invloed op de ontwikkeling van de bevrijdingstheologie en haar ‘prioriteit voor de armen’; in een tijd van bloedige burgeroorlogen en militaire dictaturen, waarin katholieke bisschoppen te lang aan de kant van de machtigen hadden gestaan.
De CCEE was niet voorbestemd om zo’n grote impact te hebben. Niet alleen omdat de talen meer uiteenliepen, communicatie moeilijk was door het IJzeren Gordijn en de politieke en sociale realiteit tussen Oost en West extreem verschillend was. In West-Europa was de secularisatie al aan de gang; in het Oosten overheerste de onderdrukking van de Kerk. Anders dan in Latijns-Amerika liep het tijdperk van de volkskerk in Europa al ten einde; de scheppende kracht van de Kerk werd daardoor ingeperkt.
Bovendien fungeerde de EU-bisschoppencommissie COMECE als een soort interne ‘concurrent’. Die werd opgericht in 1980, een jaar na de eerste rechtstreekse verkiezingen voor het Europees Parlement.
Via COMECE onderhouden vertegenwoordigers van de Kerk contacten met parlementen en regeringen en proberen zij het beleid te helpen vormen in overeenstemming met de kerkelijke leer. De politieke verandering in 1989/90, de val van het IJzeren Gordijn en de uitbreiding van de EU naar het oosten (2004-2013) gaven de COMECE de kans om de Europese integratie in Brussel te bevorderen.
De CCEE in St. Gallen heeft echter belangrijke successen geboekt op het gebied van oecumene en interreligieuze dialoog. Het werkt nauw samen met de Protestantse en Orthodoxe Conferentie van Europese Kerken (CEC). Deze samenwerking heeft tot nu toe geleid tot drie Europese oecumenische bijeenkomsten – in 1989 in Bazel, 1997 in Graz en 2007 in Sibiu – en vijf katholiek-orthodoxe fora. Een gezamenlijk oecumenisch document is de Charta Oecumenica van 2001.
De CCEE heeft momenteel 39 leden: 33 bisschoppenconferenties van Portugal tot Rusland, plus de apostolische administrator van Estland en vertegenwoordigers van het aartsbisdom Luxemburg, het Prinsdom Monaco, Moldavië, Cyprus en Oekraïne. De Raad wordt vertegenwoordigd door een gekozen voorzitter en twee plaatsvervangers.
Voorzitter is de aartsbisschop van Vilnius en voorzitter van de Litouwse bisschoppenconferentie, Gintaras Linas Grusas (62) – nog een Oost-Europeaan na de Hongaarse primaat kardinaal Peter Erdö (2006-2016). De oorlogswind in Oekraïne en de Europese migratiecrisis aan de grens met Wit-Rusland waaien momenteel in het gezicht van Litouwen.
Grusas wordt gesteund door twee afgevaardigden: de Servische aartsbisschop van Belgrado Laszlo Nemet (67), een vertegenwoordiger van de Slavische kerktraditie; en de Luxemburgse jezuïet en kardinaal Jean-Claude Hollerich (65).
Die laatste is niet alleen een religieuze broeder en vertrouweling van paus Franciscus, maar ook een voormalig voorzitter van de COMECE. Hij moet zorgen voor de noodzakelijke integratie met de “rivaliserende organisatie” in Brussel. Zo gepositioneerd en vanuit Rome, wordt de ene stem van de Kerk in Europa nu werkelijkheid.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
