Het Vaticaan kent een wirwar van wetten, gewoonten en tradities die vaak volkomen onlogisch lijken. Maar kun je er zomaar mee breken? De huidige synode én het financiële ‘proces van de eeuw’ vormen daarvoor een interessante lakmoesproef.
Toen ik een kwart eeuw geleden in Rome aankwam, ontmoette ik een ervaren monseigneur die al tientallen jaren in het Vaticaan werkte en die me een verhaal vertelde dat de psychologie van de ‘oude garde’ treffend samenvatte.
Het verhaal – dat eerlijk gezegd nogal apocrief klinkt, hoewel de man volhield dat het echt gebeurd was – gaat als volgt.
“Er ligt vaak een wijsheid besloten in de tradities van het Vaticaan, zelfs als de oorspronkelijke logica verloren lijkt”
Tweet dit!
Toen hij voor het eerst begon te werken in het Vaticaan, vertelde deze monseigneur, kreeg hij een krap en vervallen kantoor toegewezen, met als enige voordeel dat het een klein raam had met een gedeeltelijk belemmerd uitzicht op het Sint-Pietersplein.
Op een warme dag probeerde hij het raam omhoog te doen, maar ontdekte dat het was dichtgeschilderd. Op dat moment bedacht hij zich dat dit een perfecte metafoor was voor het falen van het Vaticaan om de beroemde opdracht te realiseren van paus Johannes XXIII om “de ramen open te zetten” om frisse lucht binnen te laten. De volgende dag haalde hij een hamer en beitel, hakte de verf weg en hief triomfantelijk het raam op.
Na een tijdje ging hij lunchen. Toen hij terugkwam, ontdekte hij dat een duif van het plein naar binnen was gevlogen en een ravage had aangericht in het kantoor. De jonge geestelijke was genoodzaakt om een ietwat weerzinwekkende middag door te brengen met het opruimen van de rommel. Pas toen realiseerde hij zich dat er misschien een reden was voor het gesloten raam.
De moraal van het verhaal, vertelde deze inmiddels gerijpte oude rot, is dat er vaak een wijsheid besloten ligt in de tradities van het Vaticaan, zelfs als de mensen die belast zijn met het in stand houden van die tradities misschien vergeten zijn, of nooit geweten hebben wat de oorspronkelijke logica was.
De anekdote komt in me op in het licht van de twee grote Vaticaanse gebeurtenissen die deze maand plaatsvinden: de bisschoppensynode over synodaliteit en het ‘proces van de eeuw’ voor verschillende vermeende financiële vergrijpen.
In beide gevallen beweren critici dat deze ondernemingen vergelijkbaar zijn met die jonge geestelijke en zijn beitel. Dat wil zeggen: onbesuisde breuken met de traditie, vaak geleid door mensen die niet de ervaring of achtergrond hebben om te begrijpen wat ze aan het doen zijn.
Om met de synode te beginnen: dit instituut bestaat al sinds 1965 en werd oorspronkelijk bedacht door paus Paulus VI als een manier om de collegialiteit onder de bisschoppen van de wereld uit te breiden na het Tweede Vaticaans Concilie. Deze keer heeft het aanzienlijke veranderingen ondergaan, vooral de opname van een groot aantal niet-bisschoppelijke leden met stemrecht.
In werkelijkheid is dit minder een synode ‘van’ bisschoppen dan een synode ‘met’ bisschoppen. Volgens critici dreigt die het hiërarchische karakter van de katholieke Kerk te ondermijnen en de weg vrij te maken voor allerhande leerstellig onheil.
Sotto voce, het irriteert sommige oudgedienden binnen de curie mateloos dat verschillende figuren die gezien worden als de architecten van het synodale experiment, zoals de nieuwe kardinaal Víctor Manuel Fernández, in feite vijf minuten geleden in het Vaticaan aankwamen en nu al de boel op stelten zetten.
Wat de Vaticaanse rechtszaak betreft, deze sleept zich voort in de richting van een ontknoping terwijl de hoofdaanklager, de Italiaanse civiele advocaat Alessandro Diddi, steeds kritischer wordt. Hij heeft geen enkele achtergrond in het kerkelijk recht of het strafrechtelijk systeem van het Vaticaan zelf en is herhaaldelijk beschuldigd van onwetendheid over de basale realiteit in het Vaticaan.
Tot op zekere hoogte zijn de sneren nogal kleinzielig. Critici klagen bijvoorbeeld elke keer als Diddi een kerkelijke titel verknoeit, of de naam van een of andere Vaticaanse raad niet kent. Maar afgezien van zulke triviale zaken, hebben advocaten Diddi beschuldigd van meer inhoudelijke fouten.
Zo is Cecilia Marogna, een zelfbenoemde veiligheidsexpert die het Vaticaan adviseerde bij de bevrijding van een Colombiaanse non die in 2017 door islamitische militanten in Mali werd ontvoerd, aangeklaagd voor verduistering. Maar volgens het Vaticaanse recht kan alleen een ambtenaar worden aangeklaagd voor dat specifieke misdrijf, een status die Marogna nooit heeft gehad.
Ook zijn twee voormalige ambtenaren van de financiële toezichthouder van het Vaticaan beschuldigd van het niet blokkeren van betalingen van het Staatssecretariaat aan een Italiaanse financier. Maar volgens het Vaticaanse statuut dat het kantoor in het leven riep, heeft het helemaal geen gezag over het Staatssecretariaat en dus geen bevoegdheid om een veto uit te spreken over de transacties daarvan.
In het algemeen is de kritiek dat het toevertrouwen van zo’n hoog geprofileerde rechtszaak aan een buitenstaander een recept is voor een ramp, die straks elke schijn van legitimiteit zal wegnemen wanneer er uiteindelijk vonnissen worden uitgesproken.
Het antwoord op zulke bezwaren ligt natuurlijk voor de hand.
“De vraag is of de veranderaars de juiste balans zullen vinden tussen continuïteit en breuk”
Tweet dit!
Paus Franciscus is een hervormer, en als je erop staat om dingen gewoon te doen zoals ze altijd gedaan zijn, zal er nooit iets veranderen. Er kunnen onderweg fouten worden gemaakt, maar dat is de prijs voor vooruitgang, zeggen de aanhangers van de paus. Als zowel de synode als het proces in handen zijn van mensen die niet geneigd zijn tot business as usual, dan is dat met opzet.
Het Vaticaan is ontegenzeggelijk een geval apart. Het is geen groot bisdom, of een NGO, of een multinational, of een moderne natiestaat, maar een historisch uniek vehikel voor het bestuur van de universele Kerk. Die identiteit is door de eeuwen heen beschermd door een wirwar van wetten, gewoonten en tradities, die voor buitenstaanders contra-intuïtief of zelfs disfunctioneel kunnen lijken, maar die met de tijd en het perspectief vaak een bepaalde logica onthullen.
Het drama van zowel de synode als het proces komt dus in zekere zin neer op de vraag of de veranderaars die paus Franciscus aan het roer heeft geplaatst, de juiste balans zullen vinden tussen continuïteit en breuk – of dat, zoals in het verhaal waarmee we begonnen, de duiven opnieuw huiswaarts zullen keren.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
