Paus Franciscus benoemde op 5 februari de eerste vrouwelijke aanklaagster ooit bij het Hof van Beroep van Vaticaanstad. Het wordt begroet als een teken dat het hem ernst is met het toekennen van gezag aan vrouwen binnen kerkelijke structuren. De zogeheten promotor iustitiae bepleit de tenlastelegging tegenover de rechters als er een beroepszaak dient.

Franciscus droeg Catia Summaria voor de rol voor, voor een termijn van vijf jaar. Summaria, afkomstig uit Bari in de Zuid-Italiaanse regio Apulië, diende eerder als plaatsvervangend procureur-generaal bij het Hof van Beroep in Rome en is al lang betrokken bij arbeidsrechtelijke zaken. (Dat is in het bijzonder belangrijk omdat het Hof van Beroep onder meer zaken behandelt die voortkomen uit het Vaticaanse arbeidskantoor.)

Onafhankelijkheid

De benoeming past binnen de nieuwe regels voor het Vaticaans juridisch systeem die paus Franciscus vorig jaar uitvaardigde. Daarin wordt bij de benoeming van rechters en magistraten de voorkeur gegeven aan hoogleraren en ervaren juristen, vanuit de gedachte dat zij al een eigen carrière en inkomen hebben, wat betekent dat zij geen levenslange Vaticaanse medewerkers zijn en dus geacht worden onafhankelijker te zijn.

Ook benoemde paus Franciscus zuster Nathalie Becquart tot een van de twee ondersecretarissen van de bisschoppensynode. Ook dat is een primeur, maar Summaria’s nieuwe rol is waarschijnlijk een grotere uitdaging.

Zeker geen symbolisch gebaar

Het is zeker geen symbolisch gebaar, aangezien het Vaticaans strafrechtsysteem in toenemende mate belangrijker wordt in het paus-Franciscus-tijdperk. Of Summaria, die in maart 74 wordt, het uiteindelijk als een eer of als een hoofdpijn gaat zien, blijft echter afwachten.

Historisch was het Vaticaans Hof van Beroep een redelijk slaperige bedoening, waar slechts een paar zaken per jaar werden behandeld en waarvan de meeste rechters ook zitting hadden in de Romeinse Rota. Dat is de belangrijkste kerkelijke rechtbank, waar het grootste deel van het werk bestaat uit het behandelen van nietigverklaringsprocessen van huwelijken. De heilige Johannes Paulus II schafte in 1987 de vereiste af dat de voorzitter van het Hof van Beroep ook de deken van de Rota moest zijn, en dat zijn rechters ook Rota-rechters moeten zijn.

Spraakmakende zaken

In de afgelopen jaren zijn de Vaticaanse strafrechtbanken actiever geworden, met onder meer spraakmakende vervolgingen van financiële vergrijpen. Summaria erft onmiddellijk een beroep dat is aangetekend door de voormalige president van de Vaticaanse bank, Angelo Caloia. Hij vecht zijn recente veroordeling aan in een fraudezaak rond het verkopen van bankeigendom onder de marktwaarde en het afromen van de balans.

Caloia is de hoogste Vaticaanse medewerker die ooit voor een misdaad werd veroordeeld in een Vaticaanse rechtbank. Zijn beroep en dat van de voormalige advocaat van de Vaticaanse bank, Gabriele Liuzzo, zal scherp in de gaten worden gehouden.

Druk

Mogelijk belanden vroeger of later ook beroepen tegen veroordelingen op haar bord die voortkomen uit de omstreden Londense vastgoeddeal van ruim 160 miljoen euro die, tot nu toe, vijf Vaticaanse medewerkers hun baan heeft gekost en mogelijk indirect een rol heeft gespeeld in de ondergang van de Italiaanse kardinaal Angelo Becciu.

Het Hof van Beroep zal het waarschijnlijk nog drukker hebben gezien een nieuwe wet over het toekennen van Vaticaanse contracten, die paus Franciscus afgelopen juni uitvaardigde.

Mogelijkheden voor onenigheid

Doel is het aankoopproces te centraliseren en zo schaalvoordeel te behalen en transparantie en objectiviteit in het proces te brengen. Als deel van dat nieuwe systeem wees de paus de verantwoordelijkheid voor het beslechten van disputen toe aan het tribunaal van Vaticaanstad, met een mogelijkheid tot beroep bij het Hof van Beroep.

Aangezien er honderden potentiele leveranciers zijn die door het nieuwe systeem geraakt kunnen worden terwijl het vorm krijgt, lijken de mogelijkheden voor onenigheid enorm en kan de daaruit voortvloeiende werklast voor de twee rechtbanken navenant groot zijn.

Leken en lagere geestelijken

Wat Summaria en haar collega’s in het Vaticaanse rechtssysteem het meest hoofdpijn kan bezorgen, is echter bijna zeker net zozeer politiek als strikt juridisch.

Tot nu toe waren de aangeklaagden in alle spraakmakende Vaticaanse strafzaken ofwel leken ofwel lagere geestelijken. Onder de eersten waren Caloia en Liuzo in de zaak rond de Vaticaanse bank; Giuseppe Profiti, voormalig voorzitter van Bambino Gesù – het door de paus gesponsorde Vaticaanse kinderziekenhuis in Rome – die beschuldigd is van het ongeoorloofd gebruik van fondsen om het appartement van de Italiaanse kardinaal Tarcisio Bertone opnieuw in te richten; en Francesca Chaouqui, veroordeeld in de eerste Vatileaks-zaak.

Onder de laatsten was bijvoorbeeld mgr. Lucio Angel Vallejo Balda, die ook werd veroordeeld in het kader van het Vatileaks-onderzoek.

Symbolische zaak

Tot dusverre is er geen enkele bisschop aangeklaagd of veroordeeld voor een strafrechtelijk vergrijp. Sommigen vermoeden een berekenend spel, waarin leken of laaggeplaatste geestelijken als zondebokken worden opgeofferd, terwijl meer hooggeplaatste figuren van schuld worden afgeschermd.

De zaak-Profiti wordt als symbolisch gezien, omdat degene die direct voordeel had van de manoeuvre waarvoor hij werd veroordeeld – Bertone – niet eens als getuige werd opgeroepen, laat staan dat hij bij naam werd genoemd in de aanklacht.

Buitengewoon gevoelig

Toch moesten bijna alle vergrijpen waarvoor deze leken en ondergeschikte geestelijken zijn veroordeeld, worden beoordeeld en goedgekeurd door de hoger geplaatsten. In de meeste systemen wordt de leider onder wiens bewind een misdaad plaatsvindt, als verantwoordelijk beschouwd, hetzij vanwege directe betrokkenheid of ten minste vanwege falend toezicht.

Als de hervormingen geloofwaardig willen zijn, dan moet op enig moment iemand vervolgd worden die hoog in de kerkelijke machtsstructuur zit. Wanneer en als dat gebeurt, zal het buitengewoon gevoelig liggen en zware druk leggen op de betrokken advocaten en rechters om het goed te doen.

Het ultieme teken

Summaria is zeker niet de eerste persoon die benoemd wordt op een Vaticaanse positie die je, terugkijkend, je ergste vijand niet zou toewensen.

Ze is echter een van de weinige vrouwen die ooit zo’n benoeming is gegeven, en misschien is dat het ultieme teken dat het paus Franciscus ernst is met de emancipatie van vrouwen – een vrouw niet simpelweg dezelfde rang en privileges geven als de mannen in het systeem, maar ook dezelfde potentiele frustratie en hartzeer. (Vertaling Peter Doorakkers)

Dit artikel verscheen eerder op cruxnow.com.