Het ontnemen van de Vaticaanse privileges van een vooraanstaande pauskritische kardinaal, roept een wezenlijke vraag op: kan en mag er wel een ‘loyale oppositie’ bestaan in Rome?

Paus Franciscus ontneemt de kritische kardinaal Raymond Burke zijn Vaticaanse privileges. De Amerikaanse kardinaal heeft weliswaar geen officiële functies meer in het Vaticaan, maar ontvangt nog wel altijd een salaris van tussen de 5000 en 6000 euro per maand, en kan gratis wonen in een riant appartement in Rome. Maar daar kan hij nu dus naar fluiten.

De eigenlijke reden

De meeste katholieken zullen zich niet zozeer afvragen waarom de paus dit deed, zo schreef Austen Ivereigh op de website Where Peter Is, maar: ‘Waarom nu pas?’

Ik betwijfel het of veel katholieken zich dat afvragen. Ja, die privileges zijn riant, maar nog steeds niet ongewoon in de Romeinse Curie. Dat is ook niet de eigenlijke reden van Franciscus’ besluit: dat was, de woorden van de paus aan Ivereigh parafraserend, omdat Burke op kosten van de Kerk tegen de Kerk inging.

Verre van schismatieke uitspraken

Ja, het klopt dat deze flamboyante Amerikaanse kardinaal zichzelf graag liet bewieroken als de held van het anti-paus Franciscus-kamp. Maar zoals Chris Altieri in zijn commentaar op Crux opmerkt: hij hield zich, anders dan bijvoorbeeld de onlangs gewipte Texaanse bisschop Strickland, altijd verre schismatieke uitspraken.

Hoe potsierlijk Burke zich vaak ook opstelde in zijn pauskritiek, en hoezeer hij daarin ook inging tegen de door kardinaal Ratzinger geformaliseerde mores dat zulke kritiek binnenskamers en niet via de media geventileerd moet worden, hij presenteerde zichzelf wel consequent en nadrukkelijk als ‘loyale oppositie’.

Twee kampen en een schemergebied

Want ook onder de pauscritici tekenen zich twee kampen af: die van de mensen die weliswaar kritiek hebben op Franciscus maar wel principieel pausgetrouw zijn, en die van de mensen die de legitimiteit van het hele pontificaat in twijfel trekken en dus de facto schismatici zijn; kerkscheuringen beginnen immers altijd bij mensen die zichzelf roomser dan de paus achten.

En vooruit, er is ook nog wel een flinke schemerzone in het grensgebied, van lieden die daar dubbelzinnig over doen. Ook Burke hulde zich bij tijd en wijlen in die nevelen, maar hij leek toch aan de goede kant van die grens te blijven.

Martelaartje spelen

Het besluit van de paus is dan ook koren op de molen van de lieden in de schemerzone en aan de verkeerde kant van de schismatieke grens. Zij kunnen zich wederom wentelen in hun zelfgenoegzame slachtofferrol, zij kunnen weer met veel misbaar martelaartje spelen: zie je wel, wéér een ‘trouwe dienaar’ van de Kerk die door de ‘tiran’ Franciscus aan de kant geschoven wordt!

De schemerzone breidt zich zo uit, de ruimte voor loyale kritiek wordt steeds kleiner.

Kritiek was altijd ingewikkeld

De wezenlijke vraag die deze hele kwestie oproept, is of er wel een ‘loyale oppositie’ mag en kan bestaan in dit pontificaat. Of misschien sowieso in de Kerk, ongeacht wie er de zetel van Petrus warm houdt. Want kritiek is altijd ingewikkeld geweest in de katholieke Kerk, ook omdat de Kerk geen politiek instituut is; de paus is geen president, het kardinalencollege geen parlement, er is geen coalitie of oppositie, en ook bestaan er geen gedoogkardinalen.

Meerstemmigheid is er echter wel altijd geweest in de Kerk, pauscritici waren er ook onder de vorige pausen, en die gingen daar trouwens ook lang niet altijd even sportief mee om. Maar juist tijdens een pontificaat waarin de meerstemmigheid tot klinken mag worden gebracht in een meer ‘synodale’ Kerk, zou je toch verwachten dat er ook wat meer ruimte zou zijn voor integere en barmhartig geformuleerde kritiek.

Kleinzerige afrekening

Niet dat Burke daar nou meteen het schoolvoorbeeld van is, maar toch. Het afnemen van zijn privileges geeft hoe je het ook wendt of keert de indruk van een wat kleinzerige afrekening. En zal ook weinig bijdragen aan een gezonde sfeer van open en vrijmoedig met elkaar van mening verschillen in de Kerk.