Iedere pausreis is in zekere zin een oefening in het vertellen van een verhaal. Een paus kiest deels voor een bepaalde bestemming omdat hij gelooft dat die een verhaal heeft dat de wereld moet horen. Hij leent die bestemming voor een paar dagen zijn schijnwerper, opdat de wereldwijde media erop letten.
Paus Franciscus’ reis naar Irak is hierop geen uitzondering. Iraks verhaal is hartverscheurend en bestaat uit onrust, geweld en onvoorstelbaar menselijk lijden; en dat alles terwijl wereldwijd wordt weggekeken. De christelijke minderheid in het land is in het bijzonder op de proef gesteld, iets waar Franciscus aan herinnerde door zijn bezoek aan het christelijke Qaraqosh, dat werd verwoest tijdens de bezetting door IS van 2014 tot 2017.
Zeker de Iraki’s lijken het punt te begrijpen. Toen de paus zondagochtend in Mosoel aankwam, zei een jonge Iraakse studente in Rome op de Italiaanse tv dat ze haar land nog nooit zo verenigd en enthousiast had gezien: “De paus heeft een wonder verricht!”
Intussen ging een tweet van een Iraakse moslim die het bezoek volgde, viraal in het land: “Ik hoop dat de paus elk jaar komt”, schreef hij, slechts half voor de grap.
“Dit is Franciscus' gooi naar de titel – misschien niet die van de ‘beste’ pausreis ooit, maar van de meest symbolische”
Tweet dit!
Toch zou je kunnen stellen dat het belangrijkste verhaal dat tijdens deze reis werd verteld, ten minste vanuit strikt katholiek gezichtspunt, niet over Irak gaat, maar over paus Franciscus zelf.
Ongeacht hoe lang hij nog op zijn post blijft, en ongeacht alle drama die we al hebben gezien en wat er ook nog komt, zal er geen betere synthese zijn van wie Franciscus is en waar het hem als paus om gaat.
Om te beginnen karakteriseert deze reis Franciscus’ wil en vastberadenheid – of met een minder poëtische term, zijn koppige kant.
Als je een halfjaar geleden honderd Vaticaanse medewerkers en pauselijke diplomaten had ondervraagd, hadden er waarschijnlijk negenennegentig negatief geadviseerd over een pausreis naar Irak. Ze zouden hebben gezegd dat dat onverantwoordelijk was midden in een wereldwijde pandemie, en dat bovendien de veiligheidssituatie te precair was.
Misschien hadden ze er ook op gewezen dat het Vaticaan net een tekort van ongeveer 50 miljoen euro over 2020 had gemeld, en dat dit wellicht niet de tijd was om meer reiskosten te maken. (Het leeuwendeel van de kosten wordt weliswaar gedragen door het gastland, maar Irak wentelt zich ook niet bepaald in een overschot aan geld.)
Verder was er de kwestie van de lichamelijke conditie van de paus. Hij lijdt aan ischias, een pijnlijke zenuwaandoening die hem onlangs dwong een aantal evenementen af te gelasten of uit te stellen. En de paus is de afgelopen maanden, deels door de relatieve inactiviteit vanwege de lockdowns, wat aangekomen, wat zijn bewegingen nog bemoeilijkt en hem vatbaarder maakt voor uitputting. In Irak was zijn vermoeidheid vaak zichtbaar.
Ongetwijfeld heeft Franciscus al die argumenten aangehoord, herhaaldelijk en met toenemende kracht naarmate de vertrekdatum dichterbij kwam. Hij ging toch, wat karakteristiek is voor de nadruk die hij vanaf het begin legde op het volgen van zijn eigen koers.
Op een dieper niveau is het geen toeval dat Franciscus deze reis maakte terwijl de Covid-19-pandemie nog heerste. In veel opzichten vond hij dit uitstapje juist vanwege Covid zo belangrijk.
Vanaf het begin heeft Franciscus grotere solidariteit en barmhartigheid in wereldwijde zaken verdedigd. Dat gaat van de behandeling van migranten en vluchtelingen tot de structuur van de wereldeconomie in de vroege 21e eeuw. Die zorgen zijn geworteld in zijn lezing van het Evangelie en zijn pastorale ervaring in Latijns-Amerika, maar de coronacrisis heeft ze duidelijk urgenter gemaakt.
Volgens de paus heeft de pandemie de onderliggende kwetsbaarheid van de huidige wereldorde blootgelegd, wat ons voor een cruciale keuze stelt: ofwel komen we beter uit deze crisis, ofwel dalen we steeds sneller af op het pad richting zelfvernietiging.
In de encycliek Fratelli Tutti verwoordde Franciscus uitgebreid zijn visie op hoe dat ‘beter’ eruitziet. Hij beseft echter ook dat we in een visuele tijd leven, waarin mensen veel instinctiever reageren op beelden dan op woorden.
Vanuit pauselijk oogpunt hoefde de Irakreis niet alleen niet te wachten op het definitieve einde van de pandemie: de reis moest nu plaatsvinden, omdat die Fratelli Tutti in het klein was en doorweven was met gebaren in plaats van woorden.
Toen Franciscus groot-ayatollah al-Sistani ontmoette in Najaf, de facto het Vaticaan van de sjiitische islam, gaf hij een krachtige boodschap af over het overwinnen van sektarische verdeeldheden en het creëren van een cultuur van dialoog. Toen hij Mosoel bezocht om te bidden voor oorlogsslachtoffers, gaf hij feitelijk een hoger college over de menselijke prijs van geweld. Toen hij stopte in Qaraqosh, schreef hij het zichtbare equivalent van een apostolische brief over religieuze vrijheid, mensenrechten en tolerantie.
Als ‘beter’ in de post-Covid-tijd een dieper gevoel van menselijke broederschap en solidariteit betekent, met speciale nadruk op contact leggen met diegenen die verwond zijn door verwaarlozing en onrechtvaardigheid, is er dan een betere plek op aarde om dat punt te maken dan Irak?
Laten we ons bovendien dit herinneren: wat paus Franciscus verder ook is, hij is ook een slimme jezuïet-politicus, en in niets wat hij doet ontbreekt zijn logica. De paus begrijpt ongetwijfeld dat zijn aanwezigheid in Irak maximaal weerklank vindt nu andere wereldleiders over het algemeen geen opvallende publieke reizen maken en de wereldwijde media snakken naar goed nieuws om te vertellen.
Vele jaren geleden bracht Bruce Springsteen een collectie van zijn grootste hits uit, met persoonlijke notities over de albums die erop vertegenwoordigd waren. Over zijn iconische album Born to run schreef Springsteen dat het “mijn gooi naar de titel” van beste rock-and-roll-album allertijden was.
Franciscus’ reis naar Irak is effectief ook zijn gooi naar de titel – misschien niet die van de ‘beste’ pausreis ooit, maar van de meest symbolische, de reis die het best de geest van een pontificaat samenvat, en zijn boodschap voor de wereld op dit moment in de geschiedenis.
Het blijft afwachten of deze reis de wereld echt zal veranderen, maar we zullen waarschijnlijk nooit een meer typische Franciscuspoging zien om het punt te maken.
(Vertaling Peter Doorakkers)
Dit artikel verscheen eerder op cruxnow.com.
Salvatore Cernuzio, correspondent van Katholiek Nieuwsblad in Rome, reisde met paus Franciscus mee door Irak. Op deze site deed hij dagelijks verslag van de belangrijkste gebeurtenissen van de reis, die vooral in het teken zal stonden van de interreligieuze dialoog en het bemoedigen van de christelijke minderheden in het land
> Zie www.kn.nl/pausreis
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
