De ‘Groene Golf’ van pro-choicewetgeving wint steeds meer terrein in Latijns-Amerika, een regio waar veertig procent van alle katholieken ter wereld wonen. Kan het volkskatholicisme de pro-abortusbeweging nog tegenhouden?
Op 6 september oordeelde het Mexicaanse Hooggerechtshof dat het strafbaar stellen van abortus in het federale strafwetboek ongrondwettelijk is, omdat het de mensenrechten zou schenden van “vrouwen en mensen die zwanger kunnen worden”. Met de uitspraak wordt de druk verder opgevoerd op twee derde van de 32 Mexicaanse deelstaten, die vroeg of laat hun strafwetboek aan zullen moeten passen.
In deze twintig deelstaten is abortus formeel nog strafbaar, hoewel vrouwen die een abortus ondergaan sinds 2021 in principe niet gestraft kunnen worden. Wel kunnen federale ziekenhuizen en zorginstellingen na het wijzigen van het federale strafwetboek verplicht worden om abortus aan te bieden.
De uitspraak is een klinkende zege voor de Groene Golf, de vlag waaronder een aantal feministische organisaties in Latijns-Amerika strijden voor versoepeling van de abortuswetgeving. Maar de uitspraak past ook in een trend.
“Latijns-Amerika consolideert zich meer dan ooit als dé regio waar de meeste vooruitgang wordt geboekt op het gebied van voortplantingsrechten”, aldus het Center for Reproductive Rights (CRR). De internationale pro-abortusorganisatie ziet dankzij de Groene Golf een “nieuw tijdperk” ontstaan. Het CRR noemt landen als Colombia en Argentinië als lichtende voorbeelden van het succesvol verruimen van de abortuswetgeving.
En dat is niet zonder reden. Op de valreep van 2020 legaliseerde de Argentijnse senaat abortus. De nieuwe wet maakt de ingreep mogelijk tijdens de eerste veertien weken van de zwangerschap. De wet bepaalt ook dat minderjarige meisjes vanaf hun zestiende een abortus kunnen ondergaan zonder toestemming van hun ouders. Voor 2020 was abortus alleen toegestaan in geval van verkrachting of levensgevaar voor de moeder.
Dat het op 30 december toch zover kon komen, kwam mede door de jarenlange, felle lobby van abortusorganisaties en Argentijnse feministen. Daarnaast veranderden veel belangrijke politici van mening. Zo stemde de katholieke Cristina Kirchner, de voormalige president en huidige vice-president, die eerder tegen abortus was, in 2018 als senator toch voor. Het voornaamste argument dat veel politici over de streep trok, was dat het om een volksgezondheidskwestie zou gaan: té veel vrouwen zouden overlijden aan de gevolgen van illegale abortussen.
Argentinië was na Uruguay, Cuba en Guyana het vierde Latijns-Amerikaanse land dat abortus legaliseerde. Maar omdat het de eerste grote Latijns-Amerikaanse natie was die het recht van het ongeboren leven verder inperkte, spraken waarnemers van een domino-effect.
Dat effect werd als snel zichtbaar: slechts enkele maanden later bracht een Chileense senaatscommissie een debat op gang over verruiming van de abortuswet. De stap heeft tot op heden niet tot een daadwerkelijke verruiming geleid, maar markeert een startpunt.
Amper twee jaar na de Argentijnse ‘abortustriomf’ was het wél raak, toen de Colombiaanse abortuswetgeving in februari 2022 compleet van koers veranderde. Waar abortus voorheen strafbaar was met maximaal drie jaar gevangenisstraf (uitzonderingen daargelaten), is de ingreep tegenwoordig tot op de vierentwintigste week vrij toegankelijk. Markant detail: van dit domino-effect was eerder ook sprake nadat Argentinië het huwelijk in 2010 openstelde voor koppels van hetzelfde geslacht. Het homohuwelijk werd in de daaropvolgende jaren ingevoerd in Uruguay, Colombia, Ecuador, Costa Rica, Chili, Cuba en Mexico.
Voor- en tegenstanders van abortus zijn het erover eens: in Latijns-Amerika is de geest uit de fles. Toch is de zegetocht van abortusbeweging opmerkelijk, zo niet tegenstrijdig. Met zo’n 425 miljoen katholieken, woont zo’n veertig procent van alle katholieken in de wereld daar. Het volkskatholicisme is nog altijd zichtbaar in de Latijns-Amerikaanse samenleving, hoewel ontkerkelijking ook toeslaat in de regio. Maar wat echt opvalt, is dat in het overwegend katholieke continent sprake lijkt te zijn van een mentaliteitsverandering, zeker als het gaat om moreel-ethische thema’s.
En dat is een tendens waar paus Franciscus voor waarschuwt. Volgens de Latijns-Amerikaanse paus hoeft men niet te verwachten dat de Kerk haar standpunt verandert over abortus. “Ik wil wat dit betreft volslagen eerlijk zijn”, schrijft hij in de apostolische exhortatie Evangelii gaudium (2013). “Dit is geen onderwerp dat onderhevig is aan vermeende hervormingen of ‘moderniseringen’. Het is niet progressief te pretenderen de problemen op te lossen door een menselijk leven te elimineren.”
Latijns-Amerika mag dan wel hofleverancier zijn van het aantal katholieken: het volkskatholicisme blijkt niet opgewassen tegen de enorme invloed van de Groene Golf, die van het recht op zelfbeschikking haar credo heeft gemaakt. Dat bijna de helft alle katholieken in de wereld in Latijns-Amerika wonen, is dan niet meer dan een statistisch gegeven. Het steeds verder liberaliseren van abortuswetgeving lijkt daarmee een kwestie van tijd.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
