Paus Franciscus herhaalde woensdag nog maar eens dat hij de titel ‘Medeverlosseres’ voor Maria niet zo ziet zitten. De uitspraak viel op, maar was tegelijk niet echt verrassend – en ze heeft een Nederlands randje.

De paus deed zijn uitspraken tijdens de algemene audiëntie – in typische Franciscusstijl uit de losse pols, zoals vaticaniste Inés San Martin van Crux opmerkte, maar ze belandden wel degelijk in de officiële weergave van de toespraak op de Vaticaanse site.

Franciscus benadrukte dat Christus “de enige Middelaar tussen God en mensen” is en er “geen medeverlossers” met Hem zijn. “Door die ene bemiddeling van Christus krijgen andere verwijzingen die de christen vindt voor zijn gebed en devotie betekenis en waarde, allereerst die van de Maagd Maria, de Moeder van Jezus.”

Maria is moeder van de Kerk

Maria “neemt een bevoorrechte plaats in in het leven en dus ook in het gebed van de christen”: ze is moeder van de Kerk en de eerste leerling, die “altijd naar Christus wijst”. Hij vertrouwde de mensen aan haar toe en zij “omhult ons allemaal, maar als moeder, niet als godin, niet als medeverlosseres: als moeder”.

‘Overdrijven uit liefde’

“Het is waar”, zei de paus, “dat christelijke vroomheid haar altijd mooie titels geeft, zoals een kind zijn moeder: hoeveel mooie dingen zeggen kinderen over hun moeder van wie zij zoveel houden!”

“Maar laten we voorzichtig zijn: de mooie dingen die de Kerk en de heiligen over Maria zeggen, nemen niets weg van de verlossende uniciteit van Christus. Hij is de enige Verlosser. Het zijn uitingen van liefde van een kind voor zijn moeder – sommige zijn overdreven. Maar de liefde, weten we, zorgt er altijd voor dat we dingen overdrijven, maar uit liefde.”

Middeleeuwse titel

San Martin wijst erop dat de titel ‘Medeverlosseres’ oude wortels heeft, tot in de Middeleeuwen. De vraag of het ook een dogma moet worden – een formele uitspraak van de Kerk die katholieken in geloof moeten aanvaarden – is echter recenter.

Zo lag die op tafel tijdens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965), maar de concilievaders besloten ervan af te zien. Sinds de jaren negentig ijvert de Amerikaanse theoloog Mark Miravalle voor een dogma ‘Maria, Medeverlosseres’; een petitie daarvoor werd naar zijn zeggen getekend door honderden bisschoppen.

Ratzinger over ‘Medeverlosseres’

Franciscus’ uitspraken komen niet uit de lucht vallen; zo noemde hij het idee van Maria als Medeverlosseres eind 2019 “dwaasheid”. En in april 2020 wees hij er volgens La Stampa op dat Maria bovenal moeder is, van Christus en van alle gelovigen. “Zij vroeg voor zichzelf niet dat zij een quasi-verlosseres of een medeverlosseres zou zijn: nee. Er is slechts een Verlosser, en die titel kopieert zichzelf niet.”

Ook zijn voorganger, Benedictus XVI, was kritisch. Als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer onder Johannes Paulus II zei hij in het interviewboek God en de wereld (2002): “De formulering ‘medeverlosseres’ wijkt in te grote mate af van de taal van de Bijbel en de Kerkvaders, en leidt dus tot misverstanden. (…) Maria is alles wat zij is door Hem (Christus, red.). Het woord ‘medeverlosseres’ zou deze oorsprong verduisteren. Een juiste intentie wordt op de verkeerde manier uitgedrukt.”

Deelnemen aan Christus’ verlossingswerk

Met dat laatste lijkt Ratzinger te wijzen op Christus de enige Verlosser en Middelaar tussen God en mens is, maar dat mensen wel aan dat verlossingswerk kunnen deelnemen. Dat kan bijvoorbeeld door hun lijden met dat van Christus te verenigen. Zo nodigde Benedictus in 2010 in Fatima zieke mensen uit om “verlossers in de Verlosser” te zijn.

In de wat formele taal van het document Lumen Gentium van het Tweede Vaticaans Concilie heet dat dat “het enige middelaarschap van de Verlosser een verscheidenheid van medewerking van de schepselen, als aandeel uit de enige bron” niet uitsluit, maar juist opwekt.

Maria’s jawoord

Ook een bij uitstek mariale heilige als Louis de Montfort schrijft dat God “nooit enige absolute nood aan de Heilige Maagd had voor het voltrekken van zijn wil en de manifestatie van zijn glorie, en die heeft Hij ook nu niet”.

Maria werkte wel op unieke wijze mee door haar ja op de aankondiging dat zij moeder van de Verlosser zou worden. Haar rol in de verlossing moet echter altijd worden gezien als ondergeschikt en geheel afhankelijk van Christus, schreef de Amerikaanse theoloog Robert Fastiggi, die zich in de regel voorstander toont van de titel ‘Medeverlosseres’, vorig jaar in het Italiaanse La Stampa.

Een Nederlands randje

Schokkend zouden Franciscus’ uitspraken dus eigenlijk niet moeten zijn; ze lijken vooral een poging om het theologisch debat zuiver en eventuele doorgeschoten devoties in toom te houden – toch bij uitstek een taak van het kerkelijk leergezag.

Voor de uitgesproken voorstanders van een nieuw mariaal dogma zal het desalniettemin even slikken zijn. Daar krijgen de uitspraken ook een saillant Nederlands randje. Het Vaticaan herbevestigde immers net voor de jaarwisseling zijn negatieve oordeel over de vermeende Mariaverschijningen in Amsterdam, die bekend werden als ‘de Vrouwe van Alle Volkeren’.

De boodschappen van Amsterdam

Dat negatieve oordeel sloeg uiteraard ook op de boodschappen die Ida Peerdeman van Maria zei te hebben gekregen. Daarin zou Maria haar hebben gevraagd om een brief te sturen aan de paus met het verzoek een vijfde Mariadogma af te kondigen over haar rol als ‘Medeverlosseres, Middelares en Voorspreekster’. De hierop gebaseerde verwachting van sommige ‘Vrouwe’-adepten dat juist paus Franciscus dit dogma zou gaan afkondigen, lijkt nu toch echt definitief van tafel te kunnen.

Bronnen: cruxnow.com, La Stampa