Bij een grondige opruiming op de redactie vond ik een oude brochure, waarin KN aan de man werd gebracht met de slogan ‘Omdat je niet alles gelooft’. De vormgeving is inmiddels wat gedateerd, maar inhoudelijk staan wij nog volledig achter die boodschap.

Opvallend vatbaar

Geloven gaat niet, zoals al te vaak wordt aangenomen, over zomaar klakkeloos dingen voor waar aannemen. Integendeel, een zeker gezond wantrouwen jegens allerlei waarheidsclaims zit in het christelijk geloof ingebakken.

Maar feilloos is die scepsis zeker niet, en bovendien loopt die ook het risico door te slaan in het andere uiterste. Dagblad Trouw berichtte onlangs dat orthodoxe christenen opvallend vatbaar zijn voor allerlei complottheorieën – microchips in coronavaccins, satanische schaduwregeringen en meer van dat soort geraaskal.

Het spoor bijster

Missen gelovigen het kritische vermogen om dergelijke onzin als dusdanig te ontmaskeren? Nee, dat geloof ik niet, ik denk dat het inderdaad eerder de keerzijde van de genoemde ingebakken scepsis is.

Vanuit een (op zichzelf gezonde) reserve tegen wat wetenschap, politiek en media gewoonlijk als ‘waar’ presenteren, raken sommigen het spoor volstrekt bijster, en stellen al hun vertrouwen op pseudowetenschappers, schreeuwlelijke activisten en ‘alternatieve’ nieuwsbronnen. Dat schaadt het eigen geestelijk welzijn, het schaadt de samenleving als geheel.

Deepfake video’s

De Universiteit van Amsterdam publiceerde onlangs een verontrustend onderzoek naar de effecten van zogeheten deepfake video’s: kundig gemaakte videomanipulaties waarmee je een persoon kunt laten zeggen wat je wil – buikspreken voor gevorderden, zo je wil.

In de proef van de UvA kregen (voornamelijk) christenen een gemanipuleerde video te zien waarin voormalig CDA-leider Buma een spottende grap maakt over Christus. Schrikbarend weinig mensen hadden door dat het een nepvideo betrof, en de kijkers oordeelden direct negatiever over de politicus in kwestie.

Het enge is dat dergelijke technologie zelfs de scepsis van de ‘ongelovige’ Thomas – “eerst zien, dan geloven” – omzeilt, want “ik zie het toch met mijn eigen ogen?”… Je moet er toch niet aan denken wat de gevolgen kunnen zijn als kwaadwillenden zo’n deepfake video verspreiden waarin ze een werelds of religieus leider explosieve woorden in de mond leggen.

Vlugge verontwaardiging

Om dat te voorkomen, moeten we niet primair kijken naar wie op die wijze kwaad willen doen (dan ligt complotdenken alsnog op de loer), maar naar wie er steeds intuinen, en zo het kwaad verspreiden en verergeren.

Dat zijn wij toch altijd zelf. In wat wij lezen en bekijken en delen online, in onze vlugge verontwaardiging en onnadenkende meningen, in wat KN-columnist pater Hugo eens treffend omschreef als onze “devotie tot Onze-Lieve-Vrouw van het Snelle Oordeel”.

Innerlijke samenzwering

De kwade kracht die ons beduvelt en regeert is geen groots complot buiten ons; het is de innerlijke samenzwering van een angstig hart en een overprikkeld verstand. Wat daar tegen helpt: vaker dingen wegklikken, je telefoon of computer uitzetten, de geest grondig opruimen.

Vertragen, laten bezinken, geduldig overwegen, bidden, je verdiepen. En weten waarom je dat doet. Omdat je niet alles gelooft.