Ze zijn nog maar met negen en hun aantal blijft dalen. De Fraters van Tilburg verdwijnen en zullen vroeg of laat afscheid moeten nemen van hun moederhuis aan de Gasthuisring in de stad. Tegelijkertijd treden er in Indonesië nog steeds jongens toe tot het religieuze leven.
In het moederhuis wonen negen van de achtentwintig Fraters van Tilburg die er nog in Nederland zijn. Een van hen is broeder Paul Damen, die in 1999 intrad. Met zijn 65 jaar is hij de jongste van de gemeenschap. Damen is bestuurslid binnen de congregatie en vrijwilliger voor diverse stichtingen.
“Het moederhuis is te groot en te duur geworden voor het aantal broeders dat hier woont. Wij vrezen dat we dit financieel niet lang meer volhouden”, voorspelt de frater hun toekomst.
Dat is een schril contrast met vroeger. Toen Joannes Zwijsen in 1832 aantrad als pastoor van de Sint-Dionysiusparochie in Tilburg, schrok hij van de armoede en het analfabetisme onder de jeugd. Hij besloot zich daarom hard te maken voor het onderwijs en stichtte in 1844, toen hij inmiddels bisschop van ’s-Hertogenbosch was, een broedercongregatie.
Dat was de Congregatie van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid – beter bekend als de Fraters van Tilburg. Zij gaven onderwijs aan jongeren, ontwikkelden lesmethoden en stichtten een eigen uitgeverij, die nu nog steeds bestaat. Veel inwoners van Tilburg en omstreken hebben vroeger les gehad van een frater.
De congregatie breidde in de jaren na de oprichting dan ook al snel uit in binnen- en buitenland. In alleen al Noord-Brabant had de congregatie zo’n 33 fraterhuizen en ook in Indonesië, Namibië en Kenia werden zij actief. Anno 2024 bestaat de congregatie nog uit 249 broeders, verspreid over negen landen.
Waar de meesten op jonge leeftijd intraden, stapte Damen op zijn veertigste pas in het religieuze leven. “Ik was alleenstaand en werkte bij een bank, waar ik onder meer arbeidszaken zoals ontslagdossiers van personeel behandelde. Ik vroeg me af wat er met hen zou gebeuren en wie er voor hen zou zorgen.”
Tegelijkertijd had hij sterk het gevoel dat het religieuze leven iets voor hem zou kunnen zijn. Toen ik een advertentie van de Fraters van Tilburg tegenkwam, wist ik dat dat mijn roeping kon zijn.”
In het moederhuis leven de fraters als een kloostergemeenschap. “Dat betekent dat we veel samen doen en delen. ’s Ochtends en ’s avonds bidden we gezamenlijk en we eten drie keer per dag samen.”
Ook hun bezittingen delen ze. “We kunnen wel ieder onze persoonlijke uitgaven doen, maar ik kan niet zeggen dat ik een weekendje naar Barcelona vlieg. Dat willen we ook niet, want het past niet bij onze sobere levenswijze”, vertelt Damen.
Dat de broeders alles delen, is een van de drie kloostergeloften die ze afleggen als frater. De andere twee geloften zijn religieuze gehoorzaamheid – het gehoorzamen aan de taken die de congregatie je oplegt – en een celibatair bestaan. “Velen vinden het moeilijk zich daar nu iets bij voor te stellen”, zegt Damen daarover.
“Ik zie het als een vrijheid. Wij maken ons op een bepaalde manier vrij voor andere mensen. Als ik een gezinsleven zou hebben, zou ik niet naast mijn taak als bestuurslid ’s avonds nog gezinnen voor Stichting Leergeld kunnen bezoeken of mijn andere vrijwilligerswerk kunnen uitvoeren. Dan zou ik ’s avonds bij mijn eigen gezin willen zijn.”
Of hij liefde en intimiteit niet soms mist? “Op dagen dat ik wat minder lekker in mijn vel zit, ben ik me wel bewust van wat ik heb opgegeven. En dat mis ik dan ook echt. Vooral in mijn beginjaren als broeder heb ik wel eens getwijfeld. Wat me ervan weerhield weg te gaan, waren de prachtige dingen die ik dan als broeder zou missen. Want wat je ook kiest in het leven: je kunt nooit alles hebben. Ik weet dat ik bepaalde dingen in mijn leven mis en gemist zal hebben, maar dat geldt voor iedereen.”
Damen is een van de laatsten die in Nederland intrad. In 2000 is de laatste Tilburgse frater ingetreden. De broeders zijn zich er dan ook van bewust dat de groep in Nederland drastisch kleiner is geworden en dat er een moment komt dat ze verdwijnen uit de samenleving. Zal iemand zich de invloed die zij 180 jaar lang op het onderwijs hadden dan nog herinneren?
Damen: “Helaas kunnen we weinig doen om het besef van wat de fraters gedaan hebben levend te houden, hoewel bijvoorbeeld onze ‘maan-roos-vis’-methode veel kinderen helpt en heeft geholpen om te leren lezen.” Er lopen onderhandelingen met de gemeente Tilburg over een mogelijk fratermuseum, maar daar is vooralsnog geen besluit over genomen.
Waar de Fraters van Tilburg in eigen land al lang geen nieuwe leden meer konden verwelkomen en de verdwijning onontkoombaar lijkt, komen er in Indonesië juist steeds meer jonge broeders bij. De Indonesische groep is tegenwoordig de grootste binnen de congregatie, met zo’n 120 fraters verspreid over negentien huizen.
In de stad Manado op het eiland Sulawesi staat een van die huizen. Op dit eiland bevindt zich ook het noviciaat, de plek waar jonge mannen voorbereid worden op het religieuze leven. Ieder jaar melden zich daar zo’n vier tot vijftien jongens, weet de 38-jarige broeder Agustinus Nai Aki. “Ik leid jongens op die na het afronden van de middelbare school niets liever willen dan frater worden.”
Waarom willen deze jonge mannen dat? Op die vraag heeft een van Nai Aki’s jonge novices het volgende antwoord: “Om mijn leven te wijden aan God en anderen te helpen om hun doelen te bereiken.” In sommige Indonesische gemeenschappen wordt het in de familie dan ook als een groot geschenk gezien wanneer een van de familieleden toetreedt tot het religieuze leven.
Volgens Nai Aki is er een logische reden voor de populariteit. “Dat is te verklaren door de grote aanhang van het katholieke geloof in ons land. Naast de islam is het katholicisme het grootste geloof. Er zijn dus veel mensen die zich geroepen voelen tot een religieus leven.”
Zelf trad hij op zijn zestiende in, net als veel andere Indonesische broeders. “Ik wilde van jongs af aan niets liever dan andere mensen helpen”, zegt hij. Nu werkt hij dagelijks als docent op een middelbare school, waar de Indonesische broeders doorgaan met het onderwijs waar de Fraters van Tilburg ooit hun stempel op drukten.
Uiteraard is hij zich ook bewust van de verdwijning van de broeders in Nederland. “Of dat ook ooit voor ons geldt, weet je nooit zeker: God trekt Zijn eigen plan. Gelukkig blijven we vooralsnog groeien. Op die manier kunnen we de missie van de Fraters van Tilburg voortzetten.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
