Maar liefst zeventig procent van al het erfgoed in de gemeente Tilburg heeft een religieuze oorsprong. Schrijver Paul Spapens (1949) merkt echter dat de kennis en het besef hiervan verdwijnt. Daarom wijdt hij het boek Een blijvende herinnering aan het religieus erfgoed van ‘Het Rome van Nederland’.

Wat inspireerde u om dit boek te schrijven?

“De rijke geschiedenis van Tilburg. Mijn boek biedt slechts een glimp van wat er allemaal in de stad heeft plaatsgevonden. Tilburg is gevormd door het katholicisme, zowel op materieel als immaterieel gebied. We vinden het bijvoorbeeld tegenwoordig normaal dat iemand met een verstandelijke beperking geholpen wordt, maar het is nog niet zo lang geleden dat de samenleving zich daar niet direct om bekommerde. Het waren zusters en kloosterlingen die dat als eersten deden.

Het waren ook de Zusters van Liefde die begonnen met het onderwijzen van meisjes toen dat nog heel ongebruikelijk was. Intelligente jongens en meisjes uit Suriname en uit de Antillen werden door diezelfde orde in de jaren dertig naar Tilburg gestuurd voor onderwijs, wat ook heeft bijgedragen aan de multiculturele samenleving in de stad. Helaas verdwijnt al deze erfgoedkennis langzaam. Daarom vond ik het van groot belang om deze geschiedenis vast te leggen.”

Waarom werd Tilburg het ‘Rome van Nederland’?

“Een belangrijke factor was de enorme groei van de stad rond 1850. Op dat moment was Tilburg veruit de grootste plaats in Brabant, aanzienlijk groter dan bijvoorbeeld Eindhoven, vanwege de opkomende industrialisatie die steeds meer mensen trok. Tegelijkertijd was er een heropleving van het katholicisme in de stad na generaties van onderdrukking. De kerk probeerde een sterke invloed op de samenleving te behouden, wat resulteerde in een toename van kloosters, kerken en parochiehuizen om de groeiende bevolking te accommoderen.

Dit leidde tot een gestructureerde ordening van Tilburg, met veel plaatsen waar een kerk, pastorie, klooster en school samenkwamen. Op het hoogtepunt telde Tilburg 32 kerken. Ik schat dat er uiteindelijk nog één zal overblijven voor de eredienst.”

Wat is het bijzonderste erfgoed in Tilburg? 

“De Hasseltse Kapel springt er bovenuit. Dat is het oudste monument van de stad, meer dan vijfhonderd jaar oud, en het ziet er nog steeds hetzelfde uit als toen het door onze voorouders werd gebouwd voor de verering van Maria. Het is nog steeds een van de drukstbezochte plekken van Tilburg is, met net zoveel bezoekers als de Schouwburg. Dat is onvoorstelbaar!

De mensen die de kapel bezoeken, gaan niet allemaal meer naar de kerk, maar ze komen nog wel naar deze kapel voor een spiritueel moment. Opvallend is dat er niet alleen mensen van mijn generatie naartoe komen, ook veel jongeren en zelfs mensen met een islamitische of andere culturele of religieuze achtergrond. Bovendien worden er in de kapel ook culturele evenementen georganiseerd die passen bij de sfeer van de omgeving. Fantastisch! Vind je niet?”

Zijn er bepaalde locaties die u nauw aan het hart liggen?

“Het lijkt misschien een merkwaardige keuze, maar dat is het crematorium. Archeologische opgravingen van urnenvelden laten zien dat mensen zich duizenden jaren geleden al lieten cremeren. Later verbood het christendom crematies in Europa en werden mensen weer alleen begraven. De laatste decennia neemt echter de populariteit van crematie weer toe.

Wat weinig mensen weten is dat het initiatief voor het realiseren van het crematorium in Tilburg afkomstig is van de kerken, ingegeven door de toenemende behoefte van mensen om gecremeerd te worden. Men heeft dat toen gewoon christelijk willen inbedden. Dit maakt het voor mij een bijzondere en betekenisvolle plek.”

Hoe ziet u de rol van erfgoed in de moderne samenleving?

“Materieel erfgoed confronteert ons met een rijk en waardevol verleden waar we nu nog steeds van kunnen leren. Ik pleit sterk voor het plaatsen van informatieborden of QR-codes bij alle gebouwen, zodat mensen kunnen achterhalen waar ze oorspronkelijk voor bedoeld waren.

Veel kloosters hebben nu een andere bestemming gekregen, maar wie herinnert zich nog wat daar ooit gebeurde? Dat meisjes er onderwijs kregen dat elders niet beschikbaar was, dat wezen werden opgevangen, zieken werden verzorgd en voedsel werd uitgedeeld? Mensen handelden destijds vanuit bepaalde idealen, vaak religieus, maar deze waarden van zorg voor elkaar zijn nog steeds waardevol in onze moderne samenleving en voor de toekomst.”

Welke uitdagingen ziet u bij het behouden en het bevorderen ervan?

“De grootste uitdaging is toch wel om de negatieve houding ten opzichte van alles wat met het christendom te maken heeft om te buigen. De misbruikschandalen zijn verschrikkelijk en hebben voor veel mensen de aanleiding gevormd om definitief met de Kerk te breken. Het is ook ontzettend erg, dat kan ik niet genoeg benadrukken, maar laten we ook kijken naar de goede dingen die de Kerk heeft gedaan.

Het christendom krijgt vaak een enorm negatief beeld in de media, terwijl het ook veel positiefs heeft bijgedragen. Helaas wordt die kant van het verhaal niet meer verteld. Dat vind ik onterecht en heel jammer, omdat er los van het religieuze aspect veel waardevolle lessen in te vinden zijn over hoe we als mensen met elkaar omgaan. En dat is waar het uiteindelijk om draait.”

Welke boodschap wilt u uw lezer meegeven?

“Ik hoop dat lezers zullen ervaren wat het betekent dat Tilburg bekend stond als het Rome van Nederland. Het is een eretitel. Hoe is die ontstaan en wat heeft het opgeleverd? En nog belangrijker, wat hebben we er vandaag de dag en in de toekomst aan? Dat is wat ik graag wil overbrengen: respect voor wat er in het verleden is gebeurd en hoe dit ons nog steeds beïnvloedt en vormt.

In Tilburg zijn er veel christelijke initiatieven die op een moderne manier voortbouwen en ondanks de uitdagingen waarmee ze geconfronteerd worden, toch relevant blijven en zich weten aan te passen aan moderne ontwikkelingen. Een voorbeeld hiervan is de Vincentius Vereniging in Tilburg die al 175 jaar actief is als de oudste Caritasorganisatie in de stad en altijd hetzelfde heeft gedaan. Namelijk: mensen die het moeilijk hebben, helpen.

Ik hoop ook dat andere plaatsen leren hoe ze dat moeten aanpakken, hun rijke verleden een toekomst geven. Een toekomst waarin mensen uit alle delen van de wereld samenkomen, maar waarin wel dezelfde waarden ons verder moeten helpen, zoals respect voor elkaar, solidariteit, barmhartigheid en compassie. Deze woorden lijken misschien uit het vocabulaire verdwenen, maar de waarden die ze vertegenwoordigen zijn onmiskenbaar en nog steeds heel belangrijk.”