De Acht Meibeweging was geen protestgroep tegen de paus of de bisschoppen. John Veldman, betrokken vanaf het eerste uur, laat in zijn boek Bezield verband zien dat de beweging altijd last heeft gehad van dat frame. “Dat is dodelijk geweest.”

Daar gaan we weer, dacht John Veldman toen zijn boek over de theologische lessen van de Acht Meibeweging in het dagblad Trouw de ‘tip van de week’ was. De laatste zin luidde: “Waarom de Acht Meibeweging het niet won van Rome”.

Maar daar gaat zijn boek niet over. En de Acht Meibeweging was geen actiegroep tegen de paus.

‘Persoonlijke geschiedenis’

“Concrete aanleiding om over de Acht Meibeweging te schrijven was een gesprek met mijn vriend Bert van Dijk, de eerste beleidsmedewerker van de beweging”, vertelt hij. Daaruit ontstond het idee van een boek. “Van het een kwam het ander: ik merkte dat er ook een persoonlijke geschiedenis van mij in zit, van mijn theologische ontwikkeling.”

Zo werd het een boek over de morele ordening van de samenleving en over het katholieke geloofsverstaan en geloofsgevoel. “Op een zeker moment heb ik er een punt achter gezet, maar ik ben al met het volgende boek bezig”, aldus de schrijver.

Diepe verdeeldheid

De geschiedenis van de Acht Meibeweging is echter het uitgangspunt van het boek. Veldman was erbij toen op 8 mei 1985 twaalfduizend mensen bijeenkwamen op het Malieveld in Den Haag.

Paus Johannes Paulus II kwam op bezoek in Nederland en de bisschoppen waren doodsbang dat hij iets zou merken van de diepe verdeeldheid onder de Nederlandse katholieken. Daarom lieten ze geen kritische geluiden toe. Een Platform Initiatieven Pausbezoek organiseerde daarom een manifestatie waar die geluiden wel te horen waren.

‘Ontroerend’

“Het was spannend en leuk om al die mensen met verschillende achtergronden te zien”, aldus Veldman. Hij kwam er veel bekenden tegen, want als bedrijfspastor had hij veel landelijke contacten.

Ook was hij actief in de Vereniging van Pastoraal Werkenden. “Ontroerend ook hoe mensen uitkwamen voor hun manier van Kerk-zijn. Daarvoor was nauwelijks ruimte tijdens het pausbezoek. Dus het was logisch dat er een alternatief kwam. Niet als protestbeweging, maar wel om te laten zien waar wij voor stonden.”

Charismatisch

“Er waren veel mensen die actief waren in de parochies. Je zag dat op dat moment de katholieke Kerk in Nederland nog leefde en bezield was. Vandaar ook de titel van mijn boek: Bezield verband. Allemaal groepen die bezig waren om vanuit hun specifieke achtergrond de Kerk te vernieuwen. Het was een, ik zou bijna zeggen, charismatische bijeenkomst.”

Vanwege het succes van de manifestatie in Den Haag richtten verschillende deelnemende organisaties, zoals de Mariënburgvereniging, Pax Christi, Vastenactie en een groot aantal ordes en congregaties, de Acht Meibeweging op.

Maatschappelijk en kerkelijk

Kenmerkend was dat veel deelnemers aan de manifestaties zich eerder op maatschappelijke dan op kerkelijke kwesties richtten. “De eerste manifestaties van de beweging waren heel erg betrokken op de ontwikkelingslanden. Daar kwam de bevrijdingstheologie ter sprake, maar ook de feministische beweging.”

“Wij als bedrijfspastores waren geïnspireerd door de bevrijdingstheologie. We hadden niet de bedoeling iedereen te overtuigen, maar om inbreng in het debat te hebben, om te laten zien: deze kant willen we uit.”

“Als bedrijfspastor werkte ik onder arbeiders in fabrieken. Zij zeiden: de katholieke Kerk is ook van ons en richtten een club op waarvan alleen arbeiders deel mochten uitmaken, de Zevenbergse conferentie. Ook zij wilden hun inbreng in de Acht Meibeweging laten zien. Het ging ook over gewone parochies: hoe zijn wij bezig onze parochie vorm te geven? Dat was heel verrijkend, maar ook inspirerend, in de zin van: we zijn niet de enigen die hiermee bezig zijn.”

Nachtkaars

De jaarlijkse bijeenkomsten trokken aanvankelijk meer dan tienduizend deelnemers, maar uiteindelijk verflauwde de belangstelling. In 2003 doofde de beweging als een nachtkaars uit.

Dat lag niet aan Rome. Misschien lag het wel voor een deel aan de Nederlandse bisschoppen, maar zeker ook aan de beweging zelf. De Acht Meibeweging was een platform, geen organisatie met een vastomlijnd programma. Veel van de deelnemende organisaties wisten ook niet meer te formuleren wat katholiek zijn betekent. “Als je dat niet weet, praat je langs elkaar heen.”

Neergezet als oppositiebeweging

Zo kon de indruk ontstaan van een actiegroep tegen de bisschoppen. Het sneue van de Acht Meibeweging was eigenlijk dat ze voortdurend is neergezet als een oppositiebeweging tegen de bisschoppen.

Het valt niet te ontkennen dat er binnen de beweging een stroming was die zich om binnenkerkelijke zaken bekommerde – met name de wijding van vrouwen, het afschaffen van het celibaat en dat soort dingen. “Voor anderen ging het om het aggiornamento, het bij de tijd brengen van de Kerk, waarover paus Johannes XXIII sprak toen hij het Tweede Vaticaans Concilie bijeenriep.”

Wat hen voor ogen stond: “Geen Kerk die een instituut is met regeltjes, maar een beweging waarin volop debat is, waar je het met elkaar oneens kunt zijn, maar waar je probeert in dat debat te kijken waar wij als katholieken voor staan. Maar voor de pers was het makkelijker om de beweging te framen als een oppositiebeweging tegen de katholieke Kerk. Dat is dodelijk geweest.”

Bisschoppelijke toenadering

De Nederlandse bisschoppen keerden zich aanvankelijk tegen de Acht Meibeweging, maar dankzij de toenmalige bisschop van Rotterdam, Ad van Luyn, en Tiny Muskens, destijds bisschop van Breda, kwam er enige toenadering. Beiden bezochten in 1995 de Acht Mei-manifestatie. Een jaar later kwam Muskens nog eens terug. Maar daar bleef het bij.

De Acht Meibeweging heeft toen een grote fout gemaakt, vindt Veldman. Muskens gaf aan wat voor de bisschoppen de pijnpunten waren in de relatie tot de Acht Meibeweging. Als voorbeelden noemde hij dat soms de indruk werd gewekt dat Jezus slechts een groot profeet was, het idee van een priesterloze Kerk, de manier waarop over het leergezag van de Kerk en het gewijde ambt werd gesproken en de viering tijdens de manifestatie, die niet in overeenstemming was met de katholieke liturgie.

‘Niet erkend’

De organisatie en een aantal deelnemers aan de manifestatie waren niet blij met de toespraak van Muskens. Hij had die punten niet aan de orde mogen stellen, vonden ze. Veldman: “Daardoor is hij eigenlijk niet serieus genomen.”

Muskens had het volste recht om te benoemen wat voor de bisschoppen de pijnpunten waren, vindt Veldman. En daar had over gepraat moeten worden. “Net zo goed als dat de Acht Meibeweging mocht zeggen: dit zijn onze pijnpunten. Maar als je zegt dat er niet over gepraat mag worden, dan stopt elk gesprek. Bisschop Muskens maakte echt openingen en het is gewoon niet erkend.”

Wrijving en glans

“Ik ben ook voor vrouwen in het ambt, ik ben ook voor afschaffing van het celibaat. Daar gaat het niet om. Het gaat om de manier waarop je daarmee omgaat. Als je een manier van Kerk-zijn voorstaat waarin het gaat over dialoog, dan ga je je niet ingraven in je eigen gelijk.”

Als mensen boven zichzelf uitgegroeid waren en met elkaar in gesprek waren gegaan – en dat geldt ook voor de bisschoppen – dan had het tot een gesprek kunnen komen. “Eigenlijk kun je zeggen dat de Acht Meibeweging een voorloper was van het synodaal proces. Alleen heette dat toen niet zo.”

“Ga met elkaar in gesprek. Dat is één van de grote lessen van de Acht Meibeweging. Dat leverde ook die bezieling op. Niet iedereen in de Acht Meibeweging was het met elkaar eens. Nee, echt niet. Natuurlijk was er wrijving. Maar wat zegt het oude gezegde? Waar wrijving is, ontstaat glans.”