De verklaring van de Vlaamse bisschoppen over het zegenen van homorelaties stuit op ethische bezwaren, gaat tegen het Vaticaan in en neemt het risico katholieken in verwarring te brengen. Het valt te hopen dat Rome snel terugname ervan eist – en dat de bisschoppen daaraan gehoor zullen geven.

De Vlaamse bisschoppen verrasten velen binnen en buiten de Kerk met de verklaring Homoseksuele personen pastoraal nabij zijn: Voor een gastvrije Kerk, die niemand uitsluit. Voor katholieken die de leer van de Kerk aannemen, was dat bepaald geen aangename verrassing. Want de Vlaamse bisschoppen bieden in genoemde verklaring de mogelijkheid om paren van hetzelfde geslacht met een duurzame en monogame relatie te zegenen.

Viering van Woord en gebed

Ze reiken ook een model voor een viering van Woord en gebed aan waarin de zegening van homoseksuele paren gestalte kan krijgen. Daarin spreken beide betrokkenen hun engagement met elkaar uit, waarin ze voor God tot uitdrukking brengen hoe ze zich met elkaar verbinden.

Dat kan bijvoorbeeld in de volgende bewoordingen: “God van liefde en trouw, vandaag staan we voor U omringd door familie en vrienden. Wij danken u dat we elkaar mochten vinden. We willen er zijn voor elkaar in alle omstandigheden van het leven. Wij spreken hier vol vertrouwen uit dat we aan elkaars geluk willen werken, dag aan dag. Wij bidden: schenk ons kracht om elkaar trouw te zijn en ons engagement te verdiepen. Op uw nabijheid vertrouwen wij, van uw Woord willen we leven, aan elkaar gegeven voorgoed.”

Ook bidt de gemeenschap, zo zeggen de Vlaamse bisschoppen, dat Gods genade in het paar werkzaam mag zijn; het gaat om de genade die hen in staat stelt om zorg te dragen voor elkaar en voor de gemeenschap in bredere zin.

Ook hier geven ze een voorbeeld: “God en Vader, we omringen N. en N. vandaag met ons gebed. U kent hun hart en de weg die ze voortaan samen gaan. Maak hun engagement voor elkaar sterk en trouw. Laat hun huis vervuld zijn van begrip, verdraagzaamheid en zorg. Laat er plaats zijn voor verzoening en vrede. Laat de liefde die ze delen hen tot vreugde zijn en hen dienstbaar maken aan onze gemeenschap. Geef ons de kracht om met hen op weg te gaan, samen in het voetspoor van uw Zoon en gesterkt door uw Geest.”

De eerste keer

Dit is de eerste keer dat (een gedeelte van) een bisschoppenconferentie een verklaring uitbrengt met een voorbeeld voor zo’n viering. De Vlaamse bisschoppen komen tot de opmerkelijke stap om het zegenen van homoseksuele paren toe te staan, op basis van hun interpretatie van enkele passages uit Amoris Laetitia (AL).

Dat is het document dat paus Franciscus uitbracht na de beide bisschoppensynodes over het gezin in 2014 respectievelijk 2015. Hierin zegt hij onder meer “dat iedere persoon, onafhankelijk van zijn seksuele geaardheid, moet worden gerespecteerd in zijn waardigheid en met respect moet worden aanvaard” (AL 250).

Onderscheiden, begeleiden en integreren blijven volgens de Vlaamse bisschoppen de belangrijkste sleutelwoorden in Amoris Laetitia (Hoofdstuk VIII).

Het spreekt voor zich dat ook mensen met een homoseksuele geaardheid met respect moeten worden bejegend en recht hebben op pastorale zorg en begeleiding (cf. Catechismus van de Katholieke Kerk, 2358-2359).

Tot inzicht gebracht

Met onderscheiden wordt in Amoris Laetitia echter bedoeld dat mensen die in een irreguliere verhouding leven, tot het inzicht worden gebracht wat de waarheid is omtrent hun relatie (AL 300). Kortom, dat zij tot het inzicht komen dat hun relatie tegen Gods scheppingsordening ingaat en daarom moreel niet aanvaardbaar is.

Met integreren wordt bedoeld dat men mensen die leven in een irreguliere verhouding, voor zover dat mogelijk is een plaats geeft in het kerkelijk leven. Uiteraard zijn mensen die een seksuele relatie hebben met iemand van hetzelfde geslacht welkom in vieringen, al kunnen zij niet de communie ontvangen en daarin ook geen actieve rol vervullen.

Intrinsieke bezwaren

De verklaring van de Vlaamse bisschoppen stuit echter op een aantal intrinsieke bezwaren:

1. Zegeningen zijn sacramentalia, geen sacramenten. De Vlaamse bisschoppen verklaren ook uitdrukkelijk dat de zegening van paren van hetzelfde geslacht geen huwelijk is. Sacramentalia zijn echter wel heilige tekenen die in zekere zin op sacramenten lijken en die voor de personen die een zegening ontvangen, vooral geestelijke vruchten bewerken. Daardoor worden zij op het ontvangen van het belangrijkste effect van de sacramenten voorbereid. Sacramentalia heiligen ook bijzondere situaties in het leven. Sacramentalia zijn tot op zekere hoogte analoog aan sacramenten.

Het voorbeeldgebed waarin de paren van hetzelfde geslacht een engagement tegenover elkaar uitspreken, toont een onmiskenbare analogie met het jawoord van man en vrouw in de huwelijkssluiting. Het homopaar bidt immers: “We willen er zijn voor elkaar in alle omstandigheden van het leven … schenk ons kracht om elkaar trouw te zijn en ons engagement te verdiepen.” Deze analogie met het jawoord van man en vrouw in de huwelijkssluiting zit ook in het gebed van de gemeenschap: “Maak hun engagement voor elkaar sterk en trouw.” De vrees is dus niet ongegrond dat de stap van deze zegening naar een huwelijk van paren van hetzelfde geslacht niet groot is, en in de nabije toekomst ook daadwerkelijk zal kunnen worden gezet.

2. Een zegening veronderstelt niet alleen een goede intentie bij de ontvangers. Ook datgene wat gezegend wordt, moet overeenkomen met Gods scheppingsordening. God schiep het huwelijk als een totale wederzijdse gave van man en vrouw aan elkaar, die zijn bekroning in de voortplanting vindt (Gaudium et Spes (GS), 48; vgl. 50). Seksuele relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht kunnen in zich niet leiden tot voortplanting. Ze kunnen daarom geen authentieke uitdrukking op lichamelijk vlak zijn van de totale wederzijdse zelfgave van man en vrouw, die het huwelijk in essentie is. Men kan geen situaties zegenen die objectief gezien moreel niet goed zijn. Gods genade schijnt niet op de weg van de zonde. Men kan geen geestelijke vruchten bewerken door de zegening van relaties die tegen Gods scheppingsordening ingaan (GS). Dit neemt uiteraard niet weg dat homoseksuele mensen individueel een zegening kunnen ontvangen. Het is echter moreel niet geoorloofd de homoseksuele relatie als zodanig te zegenen.

3.    Punt 1 en 2 komen uit het antwoord van de Congregatie voor de Geloofsleer van 22 februari 2021 op een vraag over de zegening van relaties van personen van hetzelfde geslacht.
Met hun verklaring gaan de Vlaamse bisschoppen in tegen die uitspraak. Ook zij zijn hieraan echter gebonden.

4. In het voorgestelde gebed van de gemeenschap bidt die “dat Gods genade werkzaam mag zijn” in het homopaar, met als doel dat zij zorg voor elkaar kunnen dragen en voor de gemeenschap in bredere zin. We kunnen echter niet bidden dat Gods genade werkzaam mag zijn in een relatie die niet met zijn scheppingsordening overeenkomt. De Vlaamse bisschoppen zeggen niet expliciet dat homoseksuele relaties zijn te rechtvaardigen. Echter, ook de formulering van hun voorbeeldgebed van de gemeenschap suggereert dat homoseksuele relaties moreel gerechtvaardigd kunnen worden. Aan het einde ervan wordt immers gebeden: “Geef ons de kracht om met hen op weg te gaan, samen in het voetspoor van uw Zoon en gesterkt door uw Geest.”

Volgen mensen van hetzelfde geslacht in hun homoseksuele relatie het voetspoor van Christus? Zijn de Vlaamse bisschoppen dan daadwerkelijk van mening dat homoparen in hun homoseksuele relatie het voetspoor van Christus volgen? Het homopaar zegt in het voorbeeldgebed: “van uw Woord willen we leven.” Maar het Woord van God in de Heilige Schrift kwalificeert homoseksuele relaties onmiskenbaar en onloochenbaar als een zonde. In beide voorbeeldgebeden schuilt op zijn minst het risico dat de gemiddelde katholiek, die over het algemeen heel weinig van zijn geloof weet, op het verkeerde been wordt gezet en gaat denken dat duurzame en monogame seksuele relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht moreel aanvaardbaar zijn.

5. Als homoparen met een duurzame en monogame seksuele relatie een zegening kunnen ontvangen, zou dat dan ook niet mogelijk moeten zijn bij monogame en duurzame seksuele relaties van een man en een vrouw, die met elkaar samenleven zonder getrouwd te zijn? Het toestaan van de zegening van homoparen houdt het grote risico in van een deflatie van zegeningen en een ondermijning van de kerkelijke huwelijksmoraal en seksuele ethiek.

De verklaring intrekken

De verklaring van de Vlaamse bisschoppen stuit dus op intrinsieke ethische bezwaren, gaat radicaal in tegen de Congregatie voor de Geloofsleer en impliceert het risico dat katholieken erdoor tot opvattingen over de moraliteit van homoseksuele relaties komen, die in strijd zijn met de leer van de Kerk.

Katholieken die de leer van de Kerk ook op het vlak van de seksuele moraal aannemen, hopen dan ook vurig dat het kerkelijk bevoegd gezag snel zal eisen dat de Vlaamse bisschoppen hun verklaring intrekken – en dat dezen daaraan gehoor zullen geven.

Kardinaal Wim Eijk is aartsbisschop van Utrecht.