Bisschoppelijke stemadviezen worden allang niet meer gegeven. Wel is er vanuit het katholiek sociaal denken een duidelijke stemrichting te geven: kies voor verbondenheid met elkaar, juist in een tijd waarin individualisme en polarisatie de overhand lijken te hebben.

Volgens de meeste sociologen is Nederland een seculier land waar het individualisme hoogtij viert. Er zijn veel feiten die dat bevestigen, maar je kunt je afvragen of daarmee onze complexe werkelijkheid recht is gedaan.

Want er is nog steeds een aanzienlijk aantal (ook gelovige) mensen die helemaal niet individualistisch leven. Ik denk aan de vele mantelzorgers die dag in, dag uit zorgen voor een dierbare naaste. Aan de tallozen die volgens het recente Armoederapport van de Kerken geld en tijd inzetten om dienstbaar te zijn. En aan al die landgenoten die na de aardbeving in Turkije en Syrië in actie kwamen om de nood in het rampgebied te lenigen.

Crisis in onderlinge verbondenheid

Toch is Nederland de laatste halve eeuw onmiskenbaar veranderd en valt de individualisering van de cultuur niet te loochenen. Na de Tweede Wereldoorlog kregen steeds meer Nederlanders een hogere scholing en kreeg iedereen meer geld in de portemonnee. Dit leidde vanzelfsprekend tot meer nadruk op het individueel welbevinden en de individuele zelfontplooiing.

De keerzijde hiervan is een crisis in onderlinge verbondenheid en relaties, waarbij naar mijn idee steeds vaker vraagtekens worden geplaatst. Ook vanuit katholiek oogpunt, want de katholieke visie op de mens maakt een onderscheid tussen individualisme en personalisme. Een mens is geen losstaand individu, maar een unieke persoon die alleen tot bloei komt in relatie met anderen en God als de Ander. Het katholieke mensbeeld is dus principieel sociaal.

Als sociaal schepsel is de mens ook geroepen tot een solidaire houding, juist tegenover alles wat kwetsbaar is: de kwetsbare medemens, maar ook de schepping als geheel. De mens is als kroon van de schepping geroepen om een goede rentmeester te zijn. Als hovenier mogen wij de aarde, die Gods eigendom is, goed beheren en behoeden.

Het algemeen belang

De katholieke mensvisie impliceert ook dat we ons inzetten voor het bonum commune, het algemeen belang. Als mensen alleen hun eigenbelang of groepsbelang najagen, wordt de samenleving hard en onbarmhartig en geldt uiteindelijk het recht van de sterkste.

Dat kan in een rechtvaardige maatschappij natuurlijk niet de bedoeling zijn en dus zijn wij geroepen oog te hebben voor het algemeen belang en het welzijn van de ander. Natuurlijk zijn er in iedere maatschappij belangentegenstellingen, maar particuliere belangen moeten worden bezien binnen het grotere geheel.

Daarvoor moeten we bereid zijn om in de schoenen van de ander te gaan staan en in onderling overleg te komen tot een leefbare samenleving. Dat kan af en toe schuren (niet voor niets hebben vakbonden een stakingsrecht), maar uiteindelijk blijft er de onderhandelingstafel waar gezocht moet worden naar een sociaal aanvaardbaar compromis.

Stapeling van crises

Ons huidige Nederland wordt geconfronteerd met een stapeling van crises. Een miljoen mensen leven in armoede, er zijn grote zorgen over het klimaat, over stikstof en over migratie. En er woedt al meer dan een jaar een afschuwelijke oorlog in Oekraïne. Tegelijk versplintert de politiek en neemt de polarisatie onder politici toe.

In zo’n situatie hebben we de neiging om steeds hardere woorden te gebruiken en vooral de verschillen te accentueren. Juist in crisistijd is het echter belangrijk om het eigenbelang te relativeren. In de huidige tijd werkt polarisatie bijna altijd contraproductief. Veeleer moeten we nuchter zoeken naar oplossingen voor de uitdagingen waarvoor wij gezamenlijk staan.

Geen ‘ik’ zonder ‘wij’

Dit alles is inderdaad nog geen bisschoppelijk stemadvies voor de komende Provinciale Statenverkiezingen (waarin we indirect ook de Eerste Kamer kiezen). Bisschoppen geven al decennia geen stemadvies.

Maar ik hoop wel dat katholieke kiezers zich in het stemhokje laten leiden door bovengenoemde noties uit ons katholiek sociaal denken: gemeenschapszin, solidariteit en inzet voor het algemeen belang. Het ik kan niet zonder het wij. Laten wij dus kiezen voor verbondenheid met elkaar.

Mgr. dr. Gerard De Korte is bisschop van Den Bosch en referent voor Kerk en Samenleving binnen de Nederlandse bisschoppenconferentie.