De katholieke Noor Jon Fosse ontving in december de Nobelprijs voor de Literatuur. In interviews stelt hij zich bescheiden op, maar in zijn werk deinst hij niet terug voor de grote vragen over het geloof en het leven.
Toen Jon Fosse de mededeling ontving dat hij was verkozen tot de Nobelprijswinnaar voor de Literatuur van 2023, was hij juist onderweg naar een fjord nabij de Noorse stad Bergen. Het nieuws “overweldigde en maakte enigszins bang”, zegt de schrijver in een van de weinige interviews die hij daarna geeft.
In Noorwegen zijn de mensen trots op hun nieuwe prijswinnaar. Zijn onderscheiding werd zelfs besproken tijdens de zondagsmis in de katholieke kerken in Noorwegen, twee dagen na de aankondiging. Hij is de vierde Noor die de Nobelprijs voor literatuur krijgt. Wat vooral verrassend is, is dat twee van deze vier katholiek zijn; hoogst opmerkelijk in een land waar slechts vijf procent van de bevolking dat geloof aanhangt.
Jon Fosses katholicisme is misschien wel nog specialer, omdat hij zich pas in 2013 tot het katholieke geloof bekeerde. Hoewel de vraag naar God centraal staat in zijn leven, praat hij niet graag over Hem in interviews. Niet omdat hij religie als een privéaangelegenheid ziet of omdat hij zich schaamt voor zijn geloof, maar eerder uit bescheidenheid: wie is hij, dat hij zou kunnen onthullen wie of wat God is?
Als kind geloofde Fosse nergens in, tot hij op zevenjarige leeftijd na een hevig ongeluk een enorme hoeveelheid bloed verloor en een bijna-doodervaring kreeg, waarin hij zichzelf vanaf een afstand kon zien. Hij heeft dit moment als volgt beschreven: “Het was een dramatisch moment, maar tegelijkertijd heel vredig.” Naar eigen zeggen was dat de dag dat hij God vond en zijn angst voor de dood kwijtraakte. “Ik was nog geen vrome christen. Maar vanaf dat moment wist ik dat er iets groters was.”
“Het Noorse woord fosse betekent ‘waterval’, en zo schrijft hij ook: intense teksten waarin hij nauwelijks aandacht besteedt aan punten en komma’s”
Tweet dit!
Jon Fosse ziet geen tegenstelling tussen deze ervaring en wetenschappelijke kennis. Op een interviewvraag of hij zijn ervaring op de drempel van de dood in verband brengt met geloof – hoewel dat misschien slechts een chemische reactie in zijn hersenen was – reageert hij: “Alles wat we ervaren is terug te voeren op de chemie. Maar dat verandert niets aan wat ik heb meegemaakt.”
Fosse wordt al jaren beschouwd als een potentiële Nobelprijswinnaar. Hij is auteur van een omvangrijk oeuvre, dat onder meer romans, gedichten, essays en kinderboeken omvat. Het bekendst is hij vanwege zijn veertig toneelstukken, die in tientallen landen worden opgevoerd. Hij is een literaire alleskunner. Hij ontving uiteindelijk de Nobelprijs voor zijn “vernieuwende theater- en prozateksten, die stem geven aan het onuitsprekelijke”, aldus de verklaring van de Nobelprijscommissie.
Fosse werkt ook als literair vertaler. In zijn geboorteland Noorwegen heeft hij al bijna elke denkbare schrijfprijs gewonnen. De regering kende hem een levenslange studiebeurs toe voor zijn literaire prestaties. Hij mag zelfs voor het leven een bijgebouw van het koninklijk paleis in Oslo gebruiken.
Fosses werk is minimalistisch en betoverend, zoals een symfonie van Philip Glass, legt vertaler Damion Searls in het Amerikaanse literaire tijdschrift The Paris Review uit. De Nobelprijsjury vergeleek hem met legendes als Samuel Beckett, Georg Trakl en Thomas Bernhard. Het Noorse woord fosse betekent ‘waterval’, en zo schrijft hij ook: intense teksten waarin hij nauwelijks aandacht besteedt aan punten en komma’s. Maar de stilte tussen zinnen heeft ook veel betekenis.
Fosses teksten bevinden zich altijd binnen het bereik van de mystiek. Dat heeft ook te maken met de taal waarin hij schrijft. Noorwegen heeft twee officiële talen. Fosse schrijft in Nynorsk, gebaseerd op de oude Noorse dialecten. Dit geeft zijn teksten een bijna archaïsche sfeer. Maar zijn stijl doet ook iets anders: hij schrijft melodieuze zinnen met een spaarzame, haast abstracte woordenschat. Zijn meest opvallende stijlkenmerk is de herhaling van formuleringen in variaties van woorden en zinnen. Zo ontstaat een bepaald ritme.
In zijn magnum opus Septologie, dat achthonderd pagina’s verspreid over drie romans beslaat, bespreekt Jon Fosse een episode uit het leven van de ouder wordende en geïsoleerde kunstenaar Asle, die rouwt om de vroege dood van zijn vrouw. Deze schilder lijkt op Fosse zelf: beiden dragen grotendeels zwarte kleding en binden allebei hun lange haar in een paardenstaart.
En ze hebben een destructieve kant gemeen, zoals Fosse zelf zegt: ook de auteur heeft ervaringen met depressies en alcoholverslaving. “Ik weet iets over drinken en ik weet iets over depressie. Dus ik weet waar ik over schrijf”, zegt Jon Fosse daarover. In zijn meesterwerk drijft Fosse zijn eigen demonen uit.
Op 10 december ontving Fosse de Nobelprijs. “Hij is een fantastische schrijver”, legt Anders Olsson, voorzitter van het Nobelprijscomité, uit. “Als je eenmaal een van zijn boeken hebt gelezen, kun je niet meer stoppen.” Jon Fosse raakt de diepste menselijke gevoelens, angsten en onzekerheden en behandelt de grote vragen over leven en dood, vindt het comité. “Hij schrijft over de essentie van het mens-zijn.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
