“En ik, de mysticus van vroeger, ik dacht: ja, de mens is sterker, groter dan God. Toen U werd verraden door Adam en Eva, verdreef U ze uit het paradijs. Toen de generatie van Noach U mishaagde, liet U de zondvloed komen. Toen Sodom in Uw ogen geen genade meer kon vinden, liet U uit de hemel vuur en zwavel regenen. Maar wat doen deze mannen die U hebt bedrogen, die U hebt laten martelen, slachten, vergassen, verbranden? Ze bidden tot U! Ze prijzen Uw naam!”

Aan het woord is Eli Wiesel in het boek Nacht, over zijn ervaringen in Auschwitz. Mijn geliefde is het boek aan het lezen. Omdat we van plan waren naar The Zone of Interest (een film over kampcommandant Rudolf Höss en zijn vrouw Hedwig, de ‘koningin van Auschwitz’) te gaan, vonden we dat we ons er van tevoren in moesten verdiepen.

Terug naar Eli Wiesel. De mens is sterker, groter dan God. Wat betekent dat eigenlijk? Er zijn tal van mooie antwoorden op te geven. Dat het symbolisch is, dat het verhalen zijn, geschreven door mensen om iets duidelijk te maken over God.

Met de Franse filosoof René Girard in de hand zouden we kunnen zeggen dat de mens vanuit zijn zonde een verhaal bedacht: de val uit het paradijs en uiteindelijk de verzoening via Jezus Christus. Lezers van deze krant, priesters en theologen kunnen dit nog veel beter dan ik.

Met het theodicee kom ik altijd aanzetten met Schelling en zijn twee scheppingen: God schept de mens – de wil van de liefde; maar vervolgens moet diezelfde God wachten totdat de mens zich tegenover Hem opstelt en God ‘schept’ – de wil van de grond.

Met andere woorden: de mens is de sleutel. God heeft toegang voor zoverre de mens Hem die verschaft. Maar als dat zo is, als de mens de sleutel is en God afwacht, hoe kan Hij die mens dan straffen? Dat klopt niet. Het werkt wanneer we praten over mensen die elkaar kwaad doen. Maar niet over God en de mensen.

De vraag omdraaien

De mens is groter dan God. Want hij aanbidt God nog op dat duisterste moment. Maar is dat wel zo? Ja, op dat moment werd God nog aanbeden. Maar daarna? Anders dan Wiesel, die al die tijd in God bleef geloven maar Hem verweet te hebben gezwegen in Auschwitz, hebben we God uit de wereld gegooid zoals Hij ons uit het paradijs. Hoe kan men nog in God geloven na Auschwitz?

Een terechte vraag. Maar zoals een predikant mij eens zei: hoe relevant die vraag ook is, toch zou ik hem om willen draaien. Niet hoe kan men nog in God geloven, maar hoe kan God nog in de mens geloven?

Hoe waar ik dit ook vind, en hoe waar het misschien ook is dat de mens God uiteindelijk toch uit de wereld gegooid heeft; de vraag blijft niettemin staan. De mens, sterker en groter dan God. Hij wordt vergast en verbrand en bidt nog steeds zijn naam.

Wat dit betekent, weet ik niet goed. Ook vind ik het te makkelijk om nu met “maar wij hebben Jezus” aan te komen. Dat beantwoordt de vraag niet.

De mens, groter dan God. Misschien is dat wel waar ook.

Peter van Duyvenvoorde is schrijver en filosoof. Elke drie weken schrijft hij een column in Katholiek Nieuwsblad.