Debatcentrum De Balie hield een avond over de vraag of kunst en waanzin aan elkaar verbonden zijn. Met als onderliggende stelling, zo bekend sinds de romantische negentiende eeuw, dat alleen gekte grote kunst kan voortbrengen.
Iets wat nuchter beschouwd natuurlijk al onzin is. Voor iedere gekke kunstenaar zijn er tien aan te wijzen die niet gek waren. Voor iedere doorgedraaide filosoof zijn er tien te vinden die niet doorgedraaid waren. U zegt Nietzsche (overigens gek geworden door zijn syfilis), dan zeg ik Heidegger, Kierkegaard en Plato. U zegt Schumann, dan zet ik daar Brahms, Beethoven en Bach tegenover.
Er zijn twee perspectieven: het ene is dat de gekke kunstenaars opvallen en dat we daarom denken dat gekte en kunst aan elkaar verbonden zijn, het tweede dat heel veel mensen nu eenmaal een beetje gek zijn en er dus óók gekke kunstenaars zijn. (De ‘gewone gekken’ sluiten we op, de gekke kunstenaars vinden we romantisch.)
Ik was al lang niet meer in De Balie geweest. Niet bewust, maar ze trok gewoon mijn aandacht niet – dacht ik. Ook dit thema had ik liever overgeslagen, maar ik werd misleid door een vriend die zei dat we de hele avond over componist Schumann zouden praten.
Al gauw begreep ik weer waarom ik De Balie liever meed. Als christen ben je in die progressieve wereld toch een beetje als een opgegraven twaalfde-eeuwse mok uit de bodem van Amsterdam: ooit alomtegenwoordig; nu een zeldzaam object uit vervlogen tijden. Filosoof Wouter Kusters stelde keer op keer (niet letterlijk, maar het kwam er wel op neer) lacherig de vraag wat het verschil is tussen een doorgedraaide kunstenaar met syfilis en een heilige.
“Als christen ben je in De Balie toch een soort zeldzaam object uit vervlogen tijden”
Tweet dit!
Het idee dat er mensen zijn als Johannes van het Kruis, Teresa van Ávila of Thérèse van Lisieux, die iets meer van God hebben mogen vernemen dan gewone stervelingen en ons daarin meenemen, is voor het seculiere publiek op zijn best absurd en op zijn slechtst lachwekkend. Er spreekt een diep onbegrip van religiositeit uit én een trots op dat onbegrip.
Maar als Johannes van het Kruis schrijft dat in God geloven betekent dat je moet leren omgaan met zijn afwezigheid, dan lees ik geen waanzinnige. Ik lees iemand die ten diepste heeft doorvoeld en begrepen wat de worsteling van het geloof inhoudt en dat ook nog eens heeft weten te vertalen in poëzie die behoort tot de mooiste die er ooit geschreven is.
De vraag naar het verband tussen heiligheid en waanzin was overigens niet het ergste die avond; dat was het feit dat er gedragen en serieus gesproken werd over ‘kunst en waanzin’, maar er, zodra religie op het toneel verschijnt, steevast een laaghartige lach door de zaal schreed.
Eenmaal thuis pakte ik Johannes van het Kruis er weer bij en dacht: laat hen maar denken dat hij waanzinnig is of om hem lachen. Dan blijft hij – en blijven al die anderen – een beetje van ons. Wat is het op zulke momenten toch goed om katholiek te zijn in de eenentwintigste eeuw.
Peter van Duyvenvoorde is schrijver en filosoof. Elke drie weken schrijft hij een column in Katholiek Nieuwsblad.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
