2023 was een pittig jaar voor de Vaticaanse diplomatie, met tal van brandhaarden wereldwijd. Er was bovendien de nodige kritiek op de diplomatieke uitspraken van paus Franciscus. Iedereen wil dat de paus duidelijke standpunten inneemt, maar daarbij wordt zijn primaire rol vergeten: herder van de universele Kerk, plaatsbekleder van Christus op aarde.
Wat de diplomatieke inspanningen van de Heilige Stoel betreft, was het jaar dat bijna ten einde loopt niet gemakkelijk. In oktober zag het Vaticaan zich geconfronteerd met een nieuwe oorlog, die tussen Israël en Hamas. Het diplomatieke werk in die regio kwam bovenop de inspanningen die al bijna twee jaar worden geleverd om een oplossing te bewerkstelligen voor het conflict in Oekraïne.
En dan zijn er nog de doorlopende werkzaamheden – uitgevoerd door de vertegenwoordigers bij de nuntiaturen en ambassades van de Heilige Stoel – in de brandhaarden van Afrika en Azië. Allemaal diplomatieke inspanningen met één doel: vrede. Omdat de Heilige Stoel, in tegenstelling tot andere staten of internationale organisaties, geen expansionistische of financiële doelstellingen heeft, heeft ze geen andere belangen dan de verzoening van volkeren.
Het is precies dit doel dat de paus en de Heilige Stoel ertoe brengen een ‘tweezijdige’ houding aan te nemen. Die wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd en aangezien voor een gebrek aan bewustzijn van wie de agressors en wie de slachtoffers zijn. Dat geldt in het geval van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en ook in de strijd tussen Israël en Hamas.
Voorbeelden zijn de beschuldigingen dat de paus de Russische president Poetin niet publiekelijk op het matje had geroepen en dat hij “ongemakkelijke” uitlatingen had gedaan over onder meer de NAVO, die door de Oekraïense bevolking met afkeer werden ontvangen.
En recentelijk was er nog de verhitte kritiek van de rabbijnen in Italië, nadat de paus tijdens de algemene audiëntie op 22 november had gezegd dat we in het Heilig Land de oorlog voorbij zijn en dat wat we meemaken “terrorisme” is.
Franciscus deed die uitspraken na een ontmoeting met families van Israëlische gijzelaars die door Hamas waren ontvoerd en met een groep Palestijnse familieleden van mensen die lijden onder het conflict in Gaza. De rabbijnen beschuldigden de paus er ook van dat hij bij dezelfde gelegenheid had gezegd dat hij een ontmoeting had gehad met familieleden van Palestijnse gevangenen in Israël, en dat hij Hamas niet duidelijk had genoemd als agressor.
De rabbijnen vonden, evenals verschillende andere Joodse vertegenwoordigers, dat de paus de terroristen van Hamas die op 7 oktober opzettelijk een brute aanval uitvoerden op een democratisch land, gelijkstelde aan een volk dat zijn land verdedigde. Weliswaar door middel van een gewapende reactie waarvan de ontelbare onschuldige slachtoffers nauwelijks te tellen zijn.
“De diplomatieke inspanningen van het Vaticaan hebben maar één doel: vrede”
Tweet dit!
Je krijgt het gevoel dat iedereen de paus naar de ene of andere kant wil trekken, en dat hij duidelijke, veroordelende, politieke standpunten inneemt. Maar daarbij wordt vaak vergeten wat eigenlijk de primaire rol van een paus is: herder van de universele Kerk, plaatsbekleder van Christus op aarde, Gods Zoon die stierf voor de zonden van iedereen.
Franciscus is niet naïef. Hij heeft een duidelijk beeld van wat er in de wereld gebeurt. Natuurlijk, ook zijn denken wordt bepaald door zijn geografische afkomst en culturele vorming, die hem vanuit een bepaald perspectief naar politieke en militaire dynamieken laat kijken.
Maar zijn gedachten en woorden worden vaker wel dan niet gevormd door voortdurende gesprekken met zijn contactpersonen in de verschillende oorlogsgebieden: Oekraïense bisschoppen en priesters, journalisten, en de pastoor van Gaza, pater Gabriel Romanelli, met wie hij elke dag belt om te informeren naar de situatie van de vluchtelingen in de parochie van de Heilige Familie.
Er is wel gezegd dat de paus er wellicht te zeer van uit is gegaan dat hij vroeg of laat een persoonlijk onderhoud met Poetin zou kunnen hebben, ook al was de Russische president eerder niet ingegaan op het (ongekende) gebaar van de paus om persoonlijk een bezoek te brengen aan de Russische ambassade bij de Heilige Stoel.
Anderen vonden het weer een te riskante zet van Franciscus om in november zowel groepen Israëli’s als Palestijnen te ontvangen. Zeker nadat een van de Palestijnen tijdens een persconferentie meldde dat de paus het bloedbad in Gaza omschreven had als een “genocide”, wat leidde tot de eerder genoemde ophef in de Joodse gemeenschap.
Degenen die hem goed kennen, zeggen met een mooi Italiaans gezegde dat Franciscus “zijn hart vaak over de horde gooit”. Ofwel dat hij zijn gevoel soms boven zijn verstand laat gaan. Dat is misschien waar, maar voor de inmiddels 87-jarige Argentijnse paus, die gebukt gaat onder zijn eigen gezondheidsproblemen en onder de problemen van Kerk en wereld, is er maar één ding dat telt: laten zien dat de paus naast elke lijdende man en elke lijdende vrouw staat. Dat is belangrijker dan het bereiken van politieke akkoorden.
Dat benadrukte ook de staatssecretaris van het Vaticaan, kardinaal Pietro Parolin, onlangs tegen een groep journalisten in de marge van de Mis ter herdenking van de Holodomor, de Oekraïense hongersnood negentig jaar geleden. “De paus en de Heilige Stoel staan dicht bij het lijden van iedereen”, zei Parolin, waarbij hij aangaf dat ze de aanval van Hamas op 7 oktober nooit hebben “verdoezeld”.
Natuurlijk, voegde hij eraan toe, kan men niet negeren wat er in Gaza gebeurt, “met zoveel doden, zoveel gewonden en zoveel verwoesting”. Daarom blijft het Vaticaan bij het principe van de tweezijdigheid. Parolin onderstreepte dat dit altijd de koers van de Heilige Stoel is geweest sinds de tijd van paus Benedictus XV, die tijdens de Eerste Wereldoorlog ook “door beide kampen werd aangevallen, omdat hij een neutrale positie had ingenomen” en de agressor en het slachtoffer niet zou hebben erkend.
Hetzelfde wordt nu gezegd over Franciscus. “Het spijt me, maar het verbaast me niet”, zei Parolin, reagerend op de kritiek van de Italiaanse rabbijnen. “Het is het lot van degene die tegen iedereen weet te zeggen wat er gezegd moet worden.”
Parolin onthulde ook een glimp van het onophoudelijke diplomatieke werk dat het Vaticaan momenteel doet te midden van het opgelaaide geweld in het Heilig Land. Diplomatie is er niet eenvoudig en gaat via de wegen van de lokale Kerk. Die maakt de nabijheid van de paus tot de lijdenden concreet en treedt op als de enige gesprekspartner ter plaatse. Daarbij heeft de gijzelingskwestie prioriteit: “We kunnen enkel doorgaan met wat we doen. Op dit moment zijn er niet veel andere opties”, zei hij.
“Dialoog is de enige manier om de wonden van de wereld te helen”
Tweet dit!
Tegelijkertijd doen Vaticaanse diplomaten er aan het Oekraïense front alles aan om de ruim tweehonderd kinderen terug te laten keren die onder dwang naar Rusland zijn gedeporteerd. Een missie waarvoor de Oekraïense president Zelensky zelf in zijn audiëntie bij de Heilige Stoel om hulp vroeg, terwijl hij de deuren sloot voor andere vormen van samenwerking.
De kwestie van de gedeporteerde kinderen vormde de rode draad in de belangrijke missie die de paus toevertrouwde aan kardinaal Matteo Zuppi. Zuppi heeft geen diplomatieke achtergrond, maar wel veel ervaring als straatpastor en in internationale zaken als lid van de Gemeenschap van Sant’Egidio. Zo droeg hij bij aan de vredesakkoorden in Mozambique in de jaren negentig.
Tussen juni en juli reisde Zuppi naar Kiev, Moskou, Washington en Beijing. Een missie gericht op het “verlichten van de spanningen” in Oekraïne, zoals steeds in de communiqués van het Vaticaan stond. Dit benadrukte dat de missie van Zuppi er geen was zoals die van de kardinaal-afgezanten onder het pontificaat van Johannes Paulus II, en dat de missie ook niet bedoeld was als poging om eenzijdig overeenkomsten op te leggen.
Nee, ook Zuppi’s missie was er een van nabijheid. Het doel was te laten zien dat de paus er is, dat hij actie wil ondernemen en dat hij gesprekspartner wil zijn voor landen in oorlog en voor landen die de belangrijkste spelers zijn in het internationale veld.
Zuppi had in Kiev een ontmoeting met president Zelensky, in Washington met president Biden, in Moskou met Poetins buitenlandadviseur Joeri Oesjakov en patriarch Kirill, en in Beijing met de minister van Buitenlandse Zaken Li Hui. Bij al die gesprekken stond de kwestie van de terugkeer van de gedeporteerde kinderen naar Oekraïne centraal.
Er werden weinig concrete resultaten geboekt; momenteel zijn er nog geen twintig kinderen geïdentificeerd die mogelijk teruggehaald kunnen worden. Wel is er enige vooruitgang. “Er wordt aan gewerkt en het heeft al wat vruchten afgeworpen”, zei Parolin erover.
Dat werd bevestigd door Maria Lvova-Belova, een commissaris van het Kremlin: “De informatie van kardinaal Zuppi heeft het mogelijk gemaakt om de kinderen onmiddellijk te lokaliseren en hun status te verifiëren.” Er is kortom het een in ander in gang gezet. En wel door middel van dialoog. Dat is, zoals de paus zelf altijd zegt, de enige manier om de wonden van de wereld te helen. (Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
