Het katholiek sociaal denken is wel een van de best bewaarde geheimen van de Kerk genoemd. In een serie interviews brengen we aan de hand van vier kernbegrippen organisaties en mensen voor het voetlicht die dit denken in de praktijk vorm geven. In deze aflevering Kees Zevenbergen, directeur van ontwikkelingsorganisatie Cordaid.

Menselijke waardigheid

“De menselijke waardigheid is voor mij het belangrijkste begrip in het katholiek sociaal denken. Wij mensen zijn allen een voor het aangezicht van God, ongeacht huidskleur, geslacht enzovoort. Dat is voor mijzelf en voor Cordaid als geheel een diepe drijfveer. Ik heb mij als protestant vanaf dag 1 thuis gevoeld in dat geestelijk, theologisch en filosofisch bouwwerk van het katholiek sociaal denken.

En om alle misverstanden uit de wereld te helpen: wij ondersteunen op geen enkele manier abortus, noch in onze werkwijze, noch in wat wij financieren. Dat wordt binnenshuis wel eens aangevochten, maar in mijn functie ben ik verplicht de leer van de Kerk te volgen. Wel lichten wij jonge mensen die zoeken naar een gezonde seksualiteit voor. Dat gaat ook over risico’s op bijvoorbeeld besmettingen met hiv en daarbij komt ook condoomgebruik ter sprake. Ik ben me ervan bewust hoe gevoelig dit ligt, maar ik durf het tegenover iedereen uit te leggen.

Wij komen trouwens niet in ontwikkelingslanden aan als missionarissen van het westerse denken. In dit soort projecten sluiten we aan bij lokale jongerenorganisaties. Zij vinden dit van belang omdat ze zien dat hun jongeren dodelijke ziektes oplopen en daar wat aan willen doen.

Wij willen de menselijke waardigheid bevorderen door mensen toegang tot goede gezondheidszorg te helpen krijgen. Ik ben bijvoorbeeld echt trots dat er dankzij onze hulp al jarenlang een afgelegen ziekenhuisje in Zuid-Soedan goed gerund wordt en een hele keten voor tbc-medicatie in Congo is opgezet, zodat tientallen miljoenen mensen toegang tot die medicijnen hebben.”

Algemeen welzijn

“Je moet het welzijn van mensen volgens mij aan het welzijn van onze planeet koppelen. Ons streven naar wat wij denken nodig te hebben, mag niet ten koste gaan van wat paus Franciscus ‘ons gemeenschappelijk huis’ noemt. Wij moeten daar als mensen samen goed voor zorgen.

Ik bezie mijn werk niet in termen van het vereffenen van een historische schuld. De enige schuld die ik soms voel, ligt op dit vlak: wij westerse mensen hebben de wereld schaamteloos gemaakt tot wat die nu is, inclusief de negatieve klimaatimpact die dat met zich meebracht. Daar zijn nog wel wat rekeningen te vereffenen. Wij zijn vanuit onze verworven welvaart schatplichtig aan de mensheid als geheel.

Dat heeft ook met onze uitgangspunten te maken. Cordaid bestaat om internationaal armoede te bestrijden en ongerechtigheid te lijf te gaan. Die twee gaan vaak hand in hand maar worden ook verergerd door de klimaatproblemen.

Of het moeilijk is om te midden van al die ellende hoop te houden? Ik verzuchtte onlangs tegen een vriend dat ik soms het licht aan het einde van de tunnel even niet zie. Hij zei: zolang er nog mensen zoeken naar dat licht aan het einde van de tunnel, houd ik hoop. Dat gaf mij weer hoop. Ik hoef niet alles op te lossen, we hoeven niet al het leed van de wereld op onze schouders te nemen. We moeten oppakken wat we dragen kunnen en daarmee aan de slag gaan – letterlijk op hoop van zegen. Daar geloof ik in.”

Solidariteit

“Mijn vader was een van de laatste Nederlandse bestuursambtenaren die namens de VN in Papoea Nieuw-Guinea zaten. Hij werd daarna, zoals velen die met onze voormalige koloniën verbonden waren, ontwikkelingswerker. Mijn moeder was actief in het Interkerkelijk Vredesberaad en de Wereldraad van Kerken. Wij waren een geëngageerd gezin dat diep gemotiveerd werd door de Bergrede van Christus. En dan niet zweverig: die moest maatschappelijk vertaald worden. Die drijfveer van mijn ouders is ook de mijne. Ik zat op basisscholen in Zambia en Kenia en wist toen al dat ik dit werk wilde gaan doen.

Vanuit mijn achtergrond vind ik solidariteit heel belangrijk. Ik kom dat ook tegen in het katholiek sociaal denken. Paus Franciscus schrijft in Fratelli Tutti dat wij allemaal broeders en zusters van elkaar zijn. Die encycliek verwoordt voor mij net als bijvoorbeeld Laudato Si’ of de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN het menselijk streven naar béter.

We verdienen allemáál het beste onder de zon en wij, met onze welvaart, hebben daarin een rol te spelen. Niet meer vanuit het idee dat je een zwart verleden moet goed maken, maar vanuit een morele verplichting. Vaststellen dat het niet goed is in de wereld en dan toekijken, dat hoort niet. Wie het vermogen, de creativiteit en de energie heeft daar iets aan te doen, heeft daarmee ook de verantwoordelijkheid om dat te gáán doen.

Dat brengt wel eens spanning met zich mee. Jemen, Afghanistan, de huidige honger in de Hoorn van Afrika… er is altijd meer nood in de wereld dan solidariteit en dus moet ik kiezen wat we steunen. De maatstaf voor ellende? Ik stel twee vragen: kunnen wij echt verschil maken? En: is het ‘nood op schaal’ – is de impact die wij kunnen maken groot genoeg? Dat heeft een pijnlijke keerzijde: als een ramp minder dan 1000 mensen treft, komen wij niet in actie. Dat wringt, ja. Daar lig ik wel eens wakker van.

Anderzijds maken wij door die schaalgrootte nu een verschil in de levens van zes miljoen intern ontheemde Oekraïners – onder wie trouwens óók mensen die aan de kant van de Russen staan. Een deel van de opbrengst van Actie 555 komt via ons bij Caritas Oekraïne terecht, die zorgt voor gaarkeukens, opvangplekken, voedselpakketten en psychosociale hulp voor moeders met getraumatiseerde kinderen. Daar ben ik gewoon trots op.

Die solidariteit geven we trouwens ook binnen Nederland vorm, al maakt ons binnenlands werk maar een klein deel van ons budget uit. Ons One-fonds steunt stichtingen die armoede bestrijden. Stichting Schuldhulpmaatje is een mooi voorbeeld. Je hoort over mensen met schulden wel zeggen ‘eigen schuld, dikke bult’, maar zo zit ik er niet in. Sommigen gaven te veel geld uit, anderen liepen tegen onvoorziene tegenslag aan, maar iederéén verdient steun. Solidair ben je ook als je het niet eens bent met keuzes die mensen maakten, niet alleen als je iets leuk vindt of je er fijn bij voelt.”

Subsidiariteit

“Ik werd in 2011 lid van Cordaids Raad van Toezicht. Wat mij toen aansprak, was dat men exclusief samenwerkte met lokale partners, zonder eigen veldkantoren – al hebben we die inmiddels noodgedwongen wel. Ik kende het begrip ‘subsidiariteit’ als protestant destijds nog niet, maar had met de paplepel ingegoten gekregen dat hulp beter werkt als je vertrekt vanuit de vraag die mensen zelf hebben. Daar past dit begrip volgens mij heel goed bij.

In bredere christelijke kring wordt wel over ‘christelijk sociaal denken’ gesproken, maar ere wie ere toekomt: de begrippen waar wij nu over spreken, zijn gevormd in de katholieke traditie. Laten we dat dus ook benoemen. En ze leven hier intern ook, ja. Wij selecteren onze werknemers niet op katholiciteit, maar ik benadruk steeds dat mensen zich thuis moeten voelen in de traditie waarin wij staan. Het zou mij echt verbazen als er onder onze 1400 medewerkers diehard atheïsten rondlopen.”

Dit artikel is onderdeel van het project Katholiek Doen i.s.m. Verband van Katholieke Maatschappelijke Organisaties VKMO. Lees hier alle interviews in deze serie.