In een goedgevulde St. Jankerk in Enschede hield theologe Myriam Wijlens onlangs een lezing over het synodale proces. Zelf is ze daar op het hoogste niveau bij betrokken als lid van de synodale stuurgroep van het Vaticaan. “Het is nu aan alle gedoopten om aan de slag te gaan met de luisterende Kerk.”

Het liefst ziet ze iedereen op de dansvloer. “De paus heeft ons een uitnodiging gestuurd voor de dansavond”, zegt Wijlens. “Vrouwen hoeven niet net als vroeger te wachten tot een man hun vraagt. Zij mogen nu ook mannen vragen. En dansen in paren hoeft niet per se. De polonaise mag ook gelopen worden.”

Hiërarchie vervalt

Het is beeldspraak voor hoe Wijlens tegen de synode over synodaliteit aankijkt: iedereen, gelovig of niet, man of vrouw, gewijd of leek is uitgenodigd om mee te doen met het proces op weg naar een luisterende Kerk. De vroegere hiërarchie vervalt hierbij: parochianen mogen ook priesters en bisschoppen uitnodigen voor het proces.

De uit Losser afkomstige Myriam Wijlens (60) is theologe en professor in het kerkrecht aan de universiteit in het Duitse Erfurt. Ze heeft veel internationale ervaring op het gebied van synodaliteit in kerkbesturen, oecumene en misbruik in de Kerk. Paus Franciscus benoemde haar tot adviseur bij het secretariaat van de bisschoppensynode. Sinds 2021 is ze ook lid van de stuurgroep die het hele synodale proces voorbereidt en begeleidt.

‘Vrouwenkaart’

Hiermee is ze één van de hoogst geplaatste vrouwen in het Vaticaan. Binnen de stuurgroep is ze de enige vrouw, wat tot voor kort onmogelijk leek. Maar onder paus Franciscus lijken vrouwen een duidelijke opmars te maken.

De ‘vrouwenkaart’ wil Wijlens daarbij duidelijk niet trekken. “Ik wil niet gevraagd worden omdat ik een vrouw ben, maar vanwege mijn competenties en het netwerk dat ik meebreng.”

Samen met een collega leidt ze een internationale onderzoeksgroep rond hervorming van het canoniek recht op basis van het Tweede Vaticaans Concilie. Namens de Raad van de Eenheid in het Vaticaan heeft ze bij de Wereldraad van Kerken een studie geleid over antwoorden op morele vragen en ook is ze lid geweest van de Pauselijke Commissie voor de Bescherming van Minderjarigen. “Ten noorden van de Alpen ben ik de enige met deze competenties. Ik mag nu de vruchten oogsten van alles waar ik mijn hele leven al aan werk.”

Leken

Wijlens ziet in het Vaticaan ook andere vrouwen opklimmen die niet om hun vrouw-zijn, maar om hun expertise gevraagd worden. Om exact dezelfde redenen moeten ook leken gevraagd worden, vindt ze. Voor het eerst namen er ook leken actief deel aan de bisschoppensynode in oktober. Ongeveer tachtig niet-bisschoppen hadden voor het eerst stemrecht.

Opvallend was volgens Wijlens dat de overeenstemming tussen de bisschoppen en de niet-bisschoppen zo groot was. Volgens haar berekening zouden ook zonder de stemmen van de niet-bisschoppen alle voorstellen het gehaald hebben. “Ik kan het niet anders uitleggen dan dat daar de Heilige Geest aan het werk is geweest.”

‘Zondagse’ en ‘doordeweekse’ kerk

De rol van vrouwen en leken, de kwaliteit van preken, nieuwe ambten; van alles passeerde in oktober in Rome de revue. Hoewel Wijlens de inhoud wel degelijk belangrijk vindt, ligt de kern elders. “Wat de synodebijeenkomst ons duidelijk heeft gemaakt, is dat het gaat om hoe we Kerk willen zijn. Hoe kunnen we de ‘zondagse’ kerk met de eucharistieviering ten diepste verbinden met de ‘doordeweekse’ kerk die solidair is met alle mensen, ook niet-katholieken?”

Om hier antwoord op te kunnen geven moeten gelovigen blijven luisteren. Samen luisteren naar het Woord van God: ook luisteren met mensen die niet naar de kerk gaan. Het is een luisteren naar de Heilige Geest. “Dat is nieuw. We zitten in een overgangsfase van een verkondigende Kerk naar een luisterende Kerk.”

‘Nederlandse problematiek’

Aan dat luisteren ontbreekt het volgens de aanwezigen in Enschede nogal. Het grootste deel van de mensen ervaart dat het aartsbisdom de deuren gesloten houdt. Ook van het synodale proces zijn maar weinigen echt op de hoogte.

“Het zegt iets over de problematiek in Nederland”, reageert Wijlens. Ze ziet het als een taak van de bisschoppen om iedereen bij dit proces te betrekken. “Het is in die zin ook jammer dat dat de bisschoppenconferentie met Ted Hoogenboom een hulpbisschop naar Rome heeft afgevaardigd. Hij is geen diocesane bisschop en kan wat besproken is in Rome niet rechtstreeks vertalen naar beleid.”

Blij is ze met de religieuzen die hun schouders onder dit proces gezet hebben: ze hebben de teksten vertaald en het zo voor iedereen mogelijk gemaakt om betrokken te zijn, al is dit iets wat “eigenlijk ook de bisschoppen zouden moeten doen”.

Initiatief nemen

Wijlens raadt de gelovigen aan zelf het initiatief te nemen. “Het is nu aan alle gedoopten om concreet aan de slag te gaan met de luisterende Kerk. Niemand kan mensen tegenhouden als ze samenkomen om te lezen, te bidden en te praten.”

Ze moedigt mensen ook aan actief naar de medemens op zoek te gaan. Veel kerken in Nederland zijn tegenwoordig bijna leeg. “De behoefte van mensen om gehoord te worden was nog nooit zo groot als nu, maar we moeten er andere vormen voor vinden.”

Dat is een kwestie van lange adem. “De trein is gaan rijden. Mensen voelen zich aangesproken. Iedereen kan nog opstappen, want iedereen heeft iets te zeggen en bij te dragen.”