De voorlopige uitkomsten van de synode over synodaliteit zeggen vooralsnog niet veel over de koers van de Kerk onder paus Franciscus. Een apostolische brief die zonder ruchtbaarheid op Allerheiligen werd gepubliceerd, maakt juist wel duidelijk welke kant de paus op wil.

De uitkomsten van de beraadslagingen van de Romeinse bisschoppensynode liggen op tafel in de vorm van een zogenaamde synthese. Ze dienen als staalkaart voor verdere discussies over synodaliteit in de meest uiteenlopende structuren van de wereldwijde Kerk. Er is voor elk wat wils. Sommigen geloven dat de besluitvorming zal gaan in de richting van vrouwelijke diakens en de versoepeling van het celibaat.

Interview met de paus

Maar uiteindelijk is het de paus die beslist. In een 45 minuten durend interview op Allerheiligen op de Italiaanse staatstelevisie RAI maakte hij nogmaals duidelijk dat hij de toekomst niet in die richtingen ziet. Franciscus kondigde aan dat hij naar de VN-klimaatconferentie in Dubai zou gaan en sprak over de aanhoudende oorlogen, voetbal, zijn vroegere verloofde en van alles en nog wat.

Maar wat betreft vrouwen in de Kerk herhaalde hij zijn woorden over het ‘Petrijnse’ en ‘Mariale’ principe in de Kerk, waarbij Maria belangrijker is dan Petrus. Hij herhaalde zijn standpunt dat vrouwen andere charisma’s hebben dan mannen en dat het idee om vrouwen te wijden een terugval zou zijn naar het “functionalisme”.

Over priesters die mogen trouwen, zoals in de Oosterse Kerken, zei de paus ook: “Ik denk niet dat dat helpt.” Hij zei eerder dat het belangrijk is dat priesters een vader zijn voor hun volk. Maar als Franciscus hier geen noodzaak tot hervorming ziet, wat wil hij dan wel?

Explosief motu proprio

Ook verscheen op Allerheiligen verrassend als ‘motu proprio’ (dat wil zeggen: op eigen initiatief van de paus) een apostolische brief getiteld Ad theologiam promovendam, waarmee de paus de Pauselijke Academie voor Theologie, die zetelt in het Vaticaan, een nieuwe richting wil geven.

Nu is deze instelling, in 1718 opgericht door Clemens XI, de laatste jaren bepaald niet opvallend geweest. De vaste leden zijn nauwelijks bekend bij het publiek – maar de inhoud van het motu proprio is explosief.

Paradigmawisseling

De brief is ondertekend door paus Franciscus, maar de hand van de nieuwe prefect van het Dicasterie voor de Geloofsleer, kardinaal Víctor Manuel Fernández, is onmiskenbaar aanwezig. Niet de Pauselijke Academie, maar “theologische reflectie” in het algemeen wordt opgeroepen tot “een keerpunt, een paradigmaverschuiving, een moedige culturele revolutie”.

Zoals goede herders naar hun schapen moeten ruiken, moeten goede theologen “met hun reflectie olie en wijn op de wonden van de mensen gieten”. De theologie wordt opgeroepen zich van nu af aan verder te ontwikkelen “met de inductieve methode”. Dat houdt in dat die moet uitgaan van de omstandigheden en concrete situaties van mensen, om zo te komen tot een onderscheiding van de “tekenen van de tijd”.

Theologie van het volk

Nadat de hiërarchie in het wereldwijde synodale proces moest leren haar methode te veranderen en te luisteren naar de basis, moeten de theologen nu hetzelfde doen. Nu kennen we de “inductieve methode” van theologie zoals die in de mode was in met name Latijns-Amerika in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Bevrijdingstheologie en de ‘theologie van het volk’ waren uitlopers van deze manier van denken, die altijd het geloof van de Kerk opnieuw in overeenstemming wilde brengen met de realiteit van gewone mensen.

“De nuchtere kennis van het volk is inderdaad de theologische plaats waar de vele gezichten van God wonen”, schrijft het duo Franciscus-Fernández. Dit soort uitspraken waren ook te horen vanuit Latijns-Amerika in de aanloop naar de Amazonesynode. Een synodale Kerk heeft nu ook een synodale theologie nodig, zegt de paus, een theologie van het luisteren – alsof God niet al lang geleden zijn verlossende Woord heeft gesproken in Jezus Christus.

Guido Horst is hoofdredacteur van het Duitse katholieke weekblad Die Tagespost.