Op woensdagmiddag 20 december is in Roermond oud-bisschop Harrie Smeets overleden. Smeets, die al langere tijd aan een hersentumor leed en eerder dit jaar terugtrad, is 63 jaar geworden.
De bisschopswijding van Harrie Smeets op 8 december 2018 droeg een grote belofte in zich. Tjokvol zat de Roermondse Sint-Christoffelkathedraal. De lokale Limburgse kerkgemeenschappen lieten zich zelfbewust zien met de aanwezige schutterijen, gilden en ridderordes, maar ook de internationale wereldkerk werd gerepresenteerd door een stoet van bisschoppen uit Nederland, België, Duitsland en India. De liturgie was veelkleurig, meerstemmig en toch harmonieus, zo noteerde Katholiek Nieuwsblad destijds – een fraai mission statement voor de Limburgse Kerk.
Harrie Smeets was geknipt voor de functie. Hij kende Limburg en Limburg kende hem. Hij werd geboren in Heerlen op 22 oktober 1960 en groeide op in het kerkdorp Born. Hij is maar vijf jaar weggeweest uit Limburg, toen hij tussen 1980 en 1985 Nederlandse taal en letterkunde studeerde in Utrecht. Maar in 1985 keerde hij terug, om de priesteropleiding aan het grootseminarie Rolduc te gaan volgen.
“De Kerk mag zichzelf niet in een vitrine laten zetten, in zelfgenoegzaamheid van het eigen gelijk, maar zal in de wereld te vinden moeten zijn”
Tweet dit!
In 1992 werd hij priester gewijd. Vervolgens werkte hij als kapelaan in Weert, Thorn en Wessem en als pastoor in Maastricht-West. Veruit de langste periode van zijn werkzame leven was hij echter pastoor-deken van Venray – van 2003 tot 2018. Nadat paus Franciscus hem in 2018 benoemd had tot bisschop van Roermond, kreeg hij van zijn oude parochie in Venray een bijzonder geschenk: de bisschopsstaf van de Venrayse dominicaan en missionaris Petrus Verriet (1880-1948). Na diens dood had de staf jarenlang in een vitrine van de Sint-Petrus’ Bandenkerk in Venray gestaan.
Tijdens de al genoemde wijdingsplechtigheid gebruikte Smeets dit bijzondere artefact van de missionaris om zijn eigen missionaire visie kracht bij te zetten. De Kerk mag geen museumstuk worden, zei hij. “De Kerk in alle tijden, maar zeker de Kerk in onze tijd, mag zichzelf niet in een vitrine laten zetten als een relict uit voorbije tijden of zich afsluiten achter gepantserd glas, in zelfgenoegzaamheid van het eigen gelijk, maar zal in de wereld te vinden moeten zijn.”
Krachtige woorden waarvoor hij terecht breed applaus oogstte. Maar het omzetten in daadkrachtig beleid zou geen gemakkelijke klus gaan worden. Juist in die ogenschijnlijk oerkatholieke provincie Limburg lijkt de ontkerkelijking harder toe te slaan dan elders, maar wil men weinig van verandering in bestaande parochiestructuren weten. De vorige bisschop Frans Wiertz had weliswaar al aangedrongen op meer samenwerking tussen parochies, maar in de praktijk was daar nog maar weinig van terecht gekomen toen Smeets de bisschopsstaf overnam. Wiertz’ wens om in elk dorp een actieve kerkgemeenschap overeind te houden, bleek daarbij onhoudbaar.
Smeets ging begrijpelijkerwijs omzichtig te werk: hij nam uitgebreid de tijd om de parochies te leren kennen, zorgde dat hij een nog bekender en vertrouwder gezicht werd bij de Limburgers. Pas na een kleine twee jaar, in oktober 2020, presenteerde hij de contouren van zijn bisschoppelijke beleid.
“Van een volkskerk – of misschien beter gezegd: een servicekerk – zijn we een keuzekerk aan het worden”, schreef hij in zijn beleidsbrief. “Maar de organisatie van onze parochies is in veel gevallen nog afgestemd op het oude model, waarbij als leidraad gold dat je vanaf elke kerktoren de volgende kerk moest kunnen zien liggen.”
Dat moest anders, zo liet hij weten: hij wilde minder parochies, die met meer missionair elan naar buiten zouden treden. Hij koppelde er een concrete deadline aan: uiterlijk op 31 december 2021 moesten álle parochies in het bisdom Roermond deel uitmaken van een geformaliseerde federatie met één kerkbestuur, één pastoraal team en één financiële exploitatie. Van de ongeveer 300 parochieverbanden die er toen nog waren in het Limburgse, moesten er nog slechts 50 overblijven.
“Ik hoef niet met grote spoed naar het hiernamaals, maar als het komt – ik denk er wel eens aan als ik ’s avonds in bed lig – dan is het goed”
Tweet dit!
Een ambitieus streven, dat niet helemaal maar toch ver gerealiseerd is: op dit moment somt de website van het bisdom Roermond nog ongeveer 75 parochiefederaties op.
Toch raakte het vernieuwende bisdomsbeleid al snel op de achtergrond. Allereerst omdat de coronacrisis roet in het eten gooide, maar later vooral vanwege de fatale diagnose die artsen in de zomer van 2021 stelden. Na verschijnselen die aanvankelijk als een herseninfarct werden gezien, bleek Smeets bij nader onderzoek een hersentumor te hebben. Een lange periode van chemokuren ziekenhuisopnamen en periodes van voorzichtig herstel met ups en downs brak aan.
In interviews die hij gaf was hij er bewonderenswaardig nuchter onder. “Wat gaat gebeuren, gaat gebeuren”, zei hij in de Paaseditie van 2022 in een groot interview met Katholiek Nieuwsblad. “Ik hoef niet met grote spoed naar het hiernamaals. Maar als het komt – ik denk er wel eens aan als ik ’s avonds in bed lig – dan is het goed. Dan heb ik gedaan wat mijn taak en plicht was in het leven.”
Hij verwachtte toen dat het zijn laatste Pasen zou zijn, maar dat bleek niet het geval. Hij knapte in de loop van 2022 nog enigszins op, en kon in het najaar zelfs nog mee met de Nederlandse bisschoppen op ad liminabezoek. “Dat ik nu nog hier ben is een wonder op zich”, zei hij daarbij tegen KN en ND. Voor grotere wonderen bidden leek hij niet van plan.
Alle hoop dat het herstel door zou zetten werd begin maart 2023 definitief de grond in geboord, toen in maart 2023 een tweede tumor werd vastgesteld en de artsen aangaven dat verdere behandeling niet meer mogelijk was. Zijn laatste publieke optreden als bisschop was begin juli 2023 bij de Mis ter gelegenheid van het Oud-Limburgs Schuttersfeest in Born, waar hij opgroeide. Niet veel later kondigde hij zijn terugtreden aan. “Ik moet nu constateren dat mijn krachten uitgeput zijn”, schreef hij in een brief aan alle parochies van zijn bisdom. “Het is op!”
Het was nadrukkelijk een terugtreden, geen aftreden. Uit de woorden die hij koos sprak dat hij het bisdomsambt op de eerste plaats als een herderlijke functie zag, en veel minder als een bestuursfunctie: “Ik zal tot het einde van mijn leven uw bisschop blijven, maar als gevolg van mijn ziekte ben ik verhinderd om die taak uit te voeren.”
Toch drong Rome aan op ontslag, zodat naar een opvolger kon worden gezocht. Na een gesprek met de pauselijke nuntius bood Smeets alsnog zijn ontslag aan. Op 10 augustus 2023 accepteerde paus Franciscus dat en kwam de bisschopszetel vacant. Een opvolger is er nog niet; Smeets mocht tenminste in de harten van de mensen toch een beetje bisschop blijven tot het eind.
Op 20 december 2023 overleed deze herder van Roermond, slechts 63 jaar oud. Met alle beloften die zijn episcopaat in zich droeg, lijkt het zeker te jong, te vroeg. Toch kan niemand beweren dat hij die beloften niet ingelost heeft. Ondanks zijn ziekte zijn er forse stappen gezet in het bisdom. Zijn opvolger zal meer erven dan een staf; er ligt een visie, een missie om aan voort te bouwen.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
