Tien jaar na de invasie van de Krim en twee jaar na de grootschalige Russische inval moet Oekraïne knokken om internationale aandacht. De Kerk in het land doet er alles aan om te voorkomen dat de Russische bezetting in een vergeten conflict verandert.
April is the cruellest month, dichtte T.S. Eliot eens, maar voor Oekraïne is februari de wreedste maand. In de afgelopen tien jaar hebben zich meerdere angstaanjagende ontwikkelingen voltrokken, telkens in die maand.
Op 20 februari 2014 viel Rusland het Krim-schiereiland binnen, wat tevens het startsein was voor pro-Russische rebellen om in het oosten van Oekraïne de onafhankelijkheid van Donetsk en Loegansk gewapenderwijs te willen realiseren. Op 21 februari 2022 erkende de Russische president Vladimir Poetin eenzijdig de onafhankelijkheid van deze gebieden. Drie dagen later begon op zijn bevel de grootschalige invasie van Oekraïne, die nu nog steeds voortduurt.
Het conflict met Rusland is al tien jaar aan de gang, waarvan de afgelopen twee jaar in de vorm van een openlijke oorlog. Naast strijden voor haar grondgebied moet Oekraïne net zo hard knokken voor internationale aandacht. Die dreigt namelijk steeds meer te verslappen, zeker nu de meeste ogen op Israël en Palestina gericht zijn.
Zonder die aandacht en de humanitaire en militaire hulp die daarmee gepaard gaan, lijkt de situatie van Oekraïne en haar inwoners steeds uitzichtlozer.
Dat erkent ook grootaartsbisschop Svjatoslav Sjevtsjoek, het hoofd van de Oekraïense Grieks-katholieke Kerk, die in eenheid met Rome is. “De oorlog is niet twee, maar tien jaar geleden begonnen met de invasie van de Krim en het uitroepen van de onafhankelijkheid in het oosten”, zegt hij. “De oorlog dreigt vergeten te worden. Daarom vragen we om aandacht, telkens wanneer de gelegenheid zich voordoet.”
Wanneer Sjevtsjoek via een videoverbinding in gesprek gaat met de pers, wil hij met het goede nieuws beginnen. “We leven”, zegt hij. “Dat mag een wonder heten.” De grootaartsbisschop heeft zelf kunnen zien hoe de internationale aandacht en hulp het Oekraïense volk veel leed bespaard hebben; want hoewel de oorlog veel verschrikkingen voortbrengt, had het nog vele malen erger kunnen zijn, zegt hij.
“Ondanks pijn en verwoesting brengen we als Kerk hoop aan de mensen. We zorgen voor ze als onze kinderen. Menselijke solidariteit werkt, zien we, dat redt levens. Dit is de grootste crisis in Oekraïne sinds de Tweede Wereldoorlog, maar dankzij humanitaire hulp is nog niemand van de honger of dorst gestorven. We zijn dankbaar voor onze vrienden in het buitenland.”
Ondanks Sjevtsjoeks dappere optimisme schetst de Litouwse aartsbisschop Visvaldas Kulbokas, die als apostolisch nuntius het Vaticaan vertegenwoordigt in Oekraïne, een grauw beeld van het land. De situatie aan het front is heel zwaar. Veel mensen zijn onbereikbaar voor hulp.
In het oosten is de toestand het ergst. “Bisschoppen en priesters zeggen mij: alle kerken in de bezette gebieden zijn gesloten. Dat geldt ook voor de scholen: kinderen kunnen alleen online les krijgen, of in ondergrondse kelders en bunkers.”
Oekraïne drijft momenteel op buitenlandse steun, maar volgens Kulbokas worden de obstakels voor hulporganisaties steeds groter. Alleen de grote organisaties kunnen het zich veroorloven om door te gaan. Kleine hulpgroepen krijgen het inmiddels niet meer georganiseerd; ze krijgen de spullen niet bij elkaar of komen de grens niet meer over.
Kulbokas ziet de aandacht voor de oorlog langzaam wegebben, ook in Oekraïne zelf. In het westen van het uitgestrekte land is van de oorlog veel minder te merken dan twee jaar geleden. “Voor het buitenland geldt dat dus nog veel meer. Toch sterven er nog steeds honderden mensen per dag.”
“Er is totale Russische controle en geen persoonlijke ruimte meer.”
Tweet dit!
“Als we levens, gezinnen en parochies willen redden, dan moeten we de mensen centraal stellen”, legt hij uit. “Als we de situatie waarin de mensen leven vaak genoeg laten zien, draait de politiek misschien wel bij.”
De Oekraïense Grieks-katholieke Kerk probeert in Oekraïne te doen wat ze kan, maar ook dat wordt steeds ingewikkelder. In het bezette deel van het land is geen priester meer te vinden. De meesten zijn gevlucht of gedood en twee worden er vermist; over een van hen, Ivan Levitsky, kwam vorige week het vermoeden naar buiten dat hij wordt vastgehouden in een gevangenis in Rusland. In december werd bekend dat de Russische autoriteiten in de bezette regio Zaporizja de Kerk hebben verboden en alle bezittingen in beslag hebben genomen.
“Mensen bidden thuis, of als het kan via een videoverbinding. Priesters in vrije delen van het land proberen contact met hen te houden”, vertelt grootaartsbisschop Sjevtsjoek. Of de Kerk in zulke ondergrondse omstandigheden kan overleven, betwijfelt hij. In vergelijking met de Sovjettijd is het tegenwoordig nog moeilijker om buiten het oog van de autoriteiten te blijven. “Er is totale Russische controle en geen persoonlijke ruimte meer.”
Nederlandse hulp blijft hard nodigVanwege de tweede verjaardag van de Russische invasie in Oekraïne wijst Kerk in Nood Nederland opnieuw op het belang van hulp voor de Kerk in Oekraïne. Volgens woordvoerder Dennis Peters was de vrijgevigheid kort na het uitbreken van de oorlog groot: destijds werd in rap tempo een half miljoen euro opgehaald. “Twee jaar later heeft de Kerk meer dan ooit steun nodig”, zegt hij. “Met de steun vanuit Nederland steunen we concreet gaarkeukens, weeshuizen en programma’s voor jongeren. Veel aandacht en hulp gaat ook uit naar de vorming van seminaristen en het trainen van priesters in traumazorg. Alleen met giften vanuit het buitenland kunnen religieuzen en priesters doorgaan met hun werk.” Peters merkt dat de aandacht voor het conflict ook in Nederland verslapt. “We merken dat in de media de aandacht voor een groot deel uitgaat naar Nederlandse steun in de vorm van wapens. Daar staat tegenover dat wij als Kerk andere ‘wapens’ hebben. Met ons gebed en onze materiële en geestelijke zorg voor de mensen daar, verlichten we hun situatie en tonen we de barmhartigheid van Jezus zelf.” Het is daarom waardevol dat individuele gelovigen en parochies Oekraïne niet vergeten, vindt hij. “Juist wanneer de hulp van andere organisaties opdroogt, is de niet-aflatende steun en aanwezigheid van de Kerk meer zichtbaar. Hoewel veel priesters vermoeid zijn, horen we ook verhalen over hoe dankbaar hun inzet juist nu is. Daarin mogen we hen steunen.” |
De grootaartsbisschop is stellig: wat nu in Oekraïne gebeurt, is genocide. “Rusland elimineert het bestaan van onze natie. Mensen worden gedood omdat ze Oekraïner zijn. Dat moet veroordeeld worden, want als dit criminele gedrag niet wordt tegengehouden, zal het zich verspreiden naar andere landen.”
“Oekraïne vraagt om gehoord te worden, zodat er een einde aan de agressie komt.”
Het Vaticaan blijft niet onbewogen onder het leed van Oekraïne. Naast de woorden van paus Franciscus – die het conflict duidelijk nog niet vergeten is en onvermoeibaar blijft hameren op de noodzaak voor vrede – zijn er ook daden: de meest opvallende daarvan is de vredesmissie van kardinaal Matteo Zuppi.
Medio 2023 nam hij de taak op zich om met verschillende invloedrijke functionarissen te praten over de mogelijkheden een einde te maken aan het conflict. Zuppi bezocht daarvoor Kiev, Moskou, Washington en Beijing; binnenkort gaat hij in Parijs met Emmanuel Macron praten.
Hoewel de details van Zuppi’s vredesmissie onbekend zijn – in typisch Vaticaanse stijl houdt de kardinaal daarover de kaarten tegen de borst – is wel duidelijk dat de missie vooral gericht is op hulp aan Oekraïense kinderen. Die worden zwaar getroffen door de oorlog; volgens de laatste cijfers zijn al zo’n 500 kinderen gedood en 1200 minderjarigen gewond geraakt.
Kardinaal Zuppi’s aandacht gaat speciaal uit naar de kinderen die door de Russen ‘geëvacueerd’ zijn uit de bezette regio’s en naar Rusland zijn gestuurd. Volgens Russische cijfers gaat het om zo’n 800.000 kinderen; de Oekraïense autoriteiten hebben van bijna 20.000 van hen de identiteit kunnen achterhalen.
Eerder dit jaar zijn er iets minder dan vierhonderd teruggekomen uit Rusland. Hoeveel daarvan op het conto van Zuppi’s missie te schrijven zijn, is onbekend, maar aartsbisschop Kulbokas geeft aan dat de resultaten “tot nu toe minimaal zijn”.
Het systeem is er wel, zegt hij, maar de resultaten moeten nog blijken. “De Oekraïense regering heeft het Vaticaan in ieder geval bedankt voor de hulp.”
De apostolische nuntius merkt veel onbegrip in Oekraïne voor de ogenschijnlijke stilte van het Vaticaan. “Mensen die zien dat burgers worden vastgehouden, vinden het moeilijk te begrijpen dat het Vaticaan niets lijkt te doen. Ik probeer uit te leggen aan de mensen dat het niet betekent dat we niets doen als we ons daar niet hardop tegen uitspreken, maar dat is moeilijk uit te leggen aan de naasten van mensen die vermist zijn.”
Ondertussen zit de plaatselijke Kerk allerminst stil. “De laatste twee jaar zijn we als Kerk een nieuwe vorm van zorg aan het ontdekken: pastorale zorg voor wie rouwt om verlies”, vertelt Sjevtsjoek. “We trainen nu geestelijken in het omgaan met oorlogsslachtoffers. Herder zijn voor die categorie mensen vereist specialistische kennis; dat willen we uitbouwen.”
Ook werkt de Kerk aan programma’s die het samenleven binnen gezinnen, dat door oorlogstrauma’s vaak bemoeilijkt wordt, te verbeteren.
“De toekomst van onze Kerk hangt af van hoe we kunnen reageren op het enorme trauma van de mensen. Het oorlogstrauma heeft het hart van de Oekraïense maatschappij al getroffen: de gezinnen”, zegt Sjevtsjoek. “Tegenwoordig leven veel gezinnen gescheiden: de man zit in het leger, zijn vrouw en kinderen zijn op de vlucht.”
Hij strooit met duizelingwekkende cijfers: 50.000 Oekraïners zijn een ledemaat, zoals een hand of been, kwijt. 200.000 mensen zijn zwaargewond en duizenden zijn vermist op het slagveld: allemaal zaken die enorme gevolgen hebben voor ieder gezin dat ermee te maken krijgt.
“Ik sprak laatst een 23-jarige moeder van twee kinderen, wier man vermist is. Zij vroeg me: ben ik een weduwe? Moet ik bidden dat mijn man nog leeft, of liever dat hij dood is? De families van vermisten ondergaan een voortdurende psychologische marteling: doe ik alles wat in mijn macht ligt om mijn dierbare thuis te laten komen?”
Sjevtsjoek verzamelt alle namen van vermiste landgenoten en blijft die doorsturen aan Kulbokas en de paus. “Dat vind ik een pastorale taak, een van de weinige dingen die ik kan doen.”
Zichtbaar aangeslagen drukt hij zijn gevoel van machteloosheid uit: “Hoe moet je voor deze mensen een herder zijn? We kunnen weinig meer doen dan daar zijn waar mensen huilen en gewond zijn.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
