Het katholiek sociaal denken is wel een van de best bewaarde geheimen van de Kerk genoemd. In een serie interviews brengen we aan de hand van vier kernbegrippen organisaties en mensen voor het voetlicht die dit denken in de praktijk vorm geven. In deze aflevering Corine van der Loos van de Gemeenschap van Sant’Egidio.

Menselijke waardigheid

“De  paus typeerde onze gemeenschap met de drie ‘P’s’: Preghiera, gebed; Poveri, de armen; en Pace, vrede. Die gaan bij ons hand in hand. Wij  zetten ons in om vriendschap te sluiten met de armen zoals we Jezus dat in het Nieuwe Testament zien doen: op een gelijkwaardige manier, met interesse en luisterend. Wij proberen ook nadrukkelijk om een gemeenschap te zijn, om mensen met elkaar te verbinden. Het gaat voor ons niet om hulp geven, het gaat erom met de armen in relatie te staan.

Neem ons daklozenrestaurant: de kunst is niet om zo snel mogelijk zo veel mogelijk mensen een  voedzame maaltijd te geven, en ze dan zo snel mogelijk weer te laten vertrekken om ruimte te maken voor de volgende groep. Wie binnenkomt, moet het allereerst goed hebben. Dus zorgen we ervoor dat het schoon is, dat de tafels mooi gedekt zijn, dat ze op hun gemak zijn en een praatje kunnen maken, dat we hun namen onthouden… We willen hun laten voelen dat ze gezien worden, precies zoals we zouden doen als we mensen thuis uitnodigen. Er zijn daklozen met wie het inmiddels beter gaat en die nog steeds komen om een praatje te maken. Dán is ons werk geslaagd, want ze voelen zich deel van een gemeenschap.

Tegelijk kan die vriendschap met de armen een uitdaging zijn. Wie iets te geven heeft, reageert gemakkelijk vanuit de hoogte als iemand iets vraagt. Ik denk dan aan de barmhartigheid. Die is essentieel: als we echt geloven in Gods barmhartigheid voor iedereen, kunnen we erkennen dat we zelf ook kleine mensen zijn die veel fouten maken. Daarin staan we allemaal op dezelfde hoogte. Onze waardigheid is dat ieder mens naar Gods beeld en gelijkenis geschapen is, in de zin dat Hij ieder van ons gewild heeft en steeds opnieuw wil beginnen met ons. Dat ligt eigenlijk nog onder het katholiek sociaal denken.”

Algemeen welzijn

“Wij zijn er als gemeenschap niet alleen voor andere katholieken. Vanuit ons geloof weten we ons ook met niet-gelovigen en anders-gelovigen verbonden. Dat is Gods verbond met Noach: dat betreft niet alleen het Joodse volk, maar de hele mensheid. God liet de zondvloed komen omdat Hij teleurgesteld was in de mensen, maar zag al snel dat de mens ook daarna niet perfect zou zijn. Evengoed plaatst Hij dan toch een regenboog, als teken van zijn verzoening met de mens als gebrekkig wezen. Ieder mens is geschapen naar Gods beeld en gelijkenis en heeft evenveel recht op een goed leven.

Neem de migranten. Wij openden ‘humanitaire corridors’ naar Italië, België en Frankrijk voor mensen uit vluchtelingenkampen in Libanon, Ethiopië en Noord-Afrika. Het gaat om die mensen van wie iedereen weet dat ze in Europa in aanmerking komen voor asiel, maar die daarvoor nu eerst hun leven moeten wagen in een bootje. En de kwetsbaarsten, de ouderen en de kinderen, hebben zelfs niet eens de kans om die gok te nemen. We zoeken hen op in de kampen, ze worden gescreend  en we brengen hen met het vliegtuig naar Europa, waar ze een plek krijgen en de procedure kunnen doorlopen. Intussen zijn ongeveer 5000 mensen op die manier overgekomen. Dat is niet alleen een manier om die mensen te redden. Het is ook onze manier om tegen Europese regeringsleiders te zeggen dat het wel degelijk anders kan.

Natuurlijk ken ik de controverse rond dit thema, bijvoorbeeld rond de beschikbare huizen. Ik weet hoe het is: als er niets verandert, moet mijn dochter nog jaren wachten tot ze een huis heeft. Er is altijd een spanningsveld, maar het feit dat anderen het ook moeilijk hebben, kan niet de reden zijn om deze mensen niet te helpen.

Het probleem zit ook in de manier waarop we erover spreken: in tegenstellingen. Dat hebben wij onszelf aangeleerd en we zouden ons moeten afvragen waarom. Waarschijnlijk omdat we bang zijn voor wat we te verliezen hebben na decennia waarin we het heel goed hadden. Tegelijk zie ik dat veel mensen die die angst hebben, de ander niet kennen. Als we een oplossing willen voor iedereen, is met elkaar in contact komen de enige weg. Natuurlijk is dat altijd zoeken en altijd spannend. Het is een andere manier van denken: vertrekken van het uitgangspunt dat elke mens die ik tegenkom evenveel recht op een goed leven heeft. Ik heb daar niet méér recht op – zelfs niet als ik er hard voor gewerkt heb. Het ‘ik’ in die zin wordt overschat: het gaat niet om ‘ik’, maar om de gemeenschap.”

Solidariteit

“Solidariteit wil zeggen dat we naast mensen gaan staan die het moeilijk hebben, ongeacht of hun probleem hun eigen schuld is. Solidariteit mag niet voorwaardelijk zijn, je moet mensen ook helpen als ze dóór hun schuld in de problemen zitten. Het betekent dat je je dan niet terugtrekt op je eigen eiland en denkt dat het jouw verantwoordelijkheid niet is. In het bijbelverhaal over Kain en Abel klinkt al de vraag ‘Ben ik soms mijn broeders hoeder?’. Ja! Het antwoord is gewoon ja, zonder voorwaarden. En juist in een vriendschap kun je de ander erop aanspreken als hij iets doms doet – doe je dat niet, dan is dat niet vriendschappelijk.

Ik weet dat men vaak oordeelt dat wie op straat leeft of schulden heeft, wel iets doms gedaan zal hebben. Fouten maken we echter allemaal. Het verschil zit in de omstandigheden: ik heb een baan, waardoor ik een salaris krijg waarmee ik dingen kan oplossen. Ik heb een man, familie en vrienden die me kunnen helpen. Maar wie er alleen voor staat, moet de gevolgen van zijn fouten alleen dragen. En het is bewezen dat wie in moeilijke, stressvolle omstandigheden zit, niet goed meer kan nadenken. Wij beseffen door onze contacten dus dat de situatie ook anders had kunnen zijn – dat ik ook aan de andere kant had kunnen zitten.”

Subsidiariteit

“Sant’Egidio zette als eerste in Afrikaanse landen een groot programma (DREAM) op om vrouwen met hiv medicatie te geven, zodat hun kinderen gezond geboren kunnen worden. Dat was in de tijd dat westerse hulporganisaties alleen nog maar over preventie spraken. In dat programma zijn honderdduizenden mensen opgenomen, worden kinderen gezond geboren en hebben ze nog moeders. Zoiets bouwen we op met de gemeenschap daar.  Er staan laboratoria die aan westerse standaarden voldoen, die gerund worden door lokale artsen en verpleegkundigen. Deze centra worden geleid door vrouwen die daar zelf behandeld zijn vanwege hiv. Dit is voor mij subsidiariteit: het zijn de mensen zelf die hun eigen gemeenschap helpen.

In heel West-Europa, maar zeker in Nederland, zien we dat het kerkelijk maatschappelijk middenveld grotendeels verdwenen is. Wij proberen daar wat aan te doen door het maatschappelijk weefsel weer terug te brengen in wijken. Hier in Amsterdam bezoeken we ouderen. In diezelfde wijk houden we ook onze ‘school van vrede’, waar studenten kinderen helpen met schoolwerk, en brengen we middelbare scholieren met elkaar in contact. Wij dromen ervan in zo’n wijk een plek te creëren waar mensen uit verschillende generaties elkaar leren kennen en met elkaar een nieuw weefsel gaan vormen. Daardoor herstel je het niveau tussen de overheid enerzijds en het individu anderzijds.

Dat is ook nodig. We vochten ons in Nederland vrij uit de beknelling van de zuilen, maar zijn vervolgens doorgeschoten in ons individualisme: ‘Als jij je niet met mij bemoeit, bemoei ik me niet met jou.’ Die onverschilligheid en onbekendheid zijn de bron van de vervreemding en angst die mensen tegenwoordig ervaren. Door afstand te nemen van elkaar, worden we vreemden voor elkaar. Als jij dan iets raars doet, word ik bang en gaan de luiken dicht. Vervolgens maken we anderen bang, en de volgende stappen zijn geweld en oorlog.”

Dit artikel is onderdeel van het project Katholiek Doen i.s.m. Verband van Katholieke Maatschappelijke Organisaties VKMO. Lees hier alle interviews in deze serie.