Het katholiek sociaal denken is wel een van de best bewaarde geheimen van de Kerk genoemd. In een serie interviews brengen we aan de hand van vier kernbegrippen organisaties en mensen voor het voetlicht die dit denken in de praktijk vorm geven. In deze aflevering Hans Hoogeveen, voorzitter van de Raad van de FAO, de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN.

Menselijke waardigheid

“Er leven wereldwijd 860 miljoen mensen in armoede, en door de stijgende prijzen als gevolg van de Oekraïne-oorlog neemt dat aantal alleen maar toe. Als we niets doen, telt de wereld volgend jaar meer dan een miljard mensen in armoede. Tel daarbij op dat een derde van al het voedsel in de wereld verloren gaat, en je ziet dat we voor een immens probleem staan. Toch vind ik het te gemakkelijk om vanuit problemen te denken. Ik vraag me liever af: kan ik helpen een oplossing te vinden?

Dat heeft voor mij alles te maken met de waardigheid van de mensen die ik tegenkom. Ik probeer die altijd te zien. Ook in migranten – ik schrik bijvoorbeeld van de beelden uit Ter Apel: waar is de Nederlandse aandacht voor solidariteit en waardigheid gebleven?

Ik denk dat we migranten vaak ten onrechte als ‘gelukszoekers’ zien. Een paar jaar geleden sprak ik in een vluchtelingenkamp in Ethiopië met jongeren die naar Europa wilden. Ze zeiden: ‘Denkt u nou echt dat wij niet weten dat als wij met honderd zijn, er misschien tien van ons in Europa aankomen, terwijl de rest onderweg sterft? Maar we moeten wel, want thuis is er geen werk, geen eten en wordt er niet in ons geïnvesteerd.’

Dit doet een beroep op ons, namelijk om te investeren in mensen, en wel op basis van gelijkwaardigheid. Dat laatste is cruciaal: in ontwikkelingslanden pikt men het niet meer dat een westers iemand komt vertellen hoe het moet. Je moet vertrouwen opbouwen en laten zien dat je oog hebt voor hun situatie en hun belangen.”

Algemeen welzijn

“Jarenlang is er op het hoogste niveau met name op het klimaatprobleem gefocust. Maar een oplossing daarvoor zonder een oplossing voor het voedselvraagstuk ís geen oplossing. Gelukkig staan ze sinds 2021 met de VN-top in New York over duurzame voedselsystemen weer samen op de agenda. Want als een boer in Rwanda moet kiezen tussen geen voedsel en niet-duurzaam geproduceerd voedsel, kiest hij natuurlijk voor dat laatste. Geef je hem echter de middelen om duurzamer te werken, dan kiest hij daar voor.

Ik heb zelden een boer ontmoet die niet duurzaam wilde werken, niet om zijn dieren gaf of meer stikstof wilde uitstoten. Nee, ook in Nederland niet. Natuurlijk lopen we daar tegen grenzen aan, maar op Europees niveau heeft Nederland vaak het landbouwbeleid bepaald, en dat is nu veel duurzamer dan decennia geleden. Op dat vlak kunnen wij met onze kennis en kunde dus gidsland zijn, ook wereldwijd.

Ik geloof inderdaad dat we wereldwijd voldoende voedsel kunnen produceren op een manier die duurzaam is én recht doet aan boeren. Maar ik ben niet naïef, alsof we dat snel kunnen realiseren. De VN zijn een log orgaan, je zet twee stappen vooruit en een achteruit. Dat kan frustrerend zijn, want ik ben gedreven en ongeduldig. Ze zijn echter ook het enige forum waar wereldwijd problemen gezamenlijk besproken worden en je er samen uit moet komen, omdat ieder land één stem heeft. Zonder de VN krijg je meer survival of the fittest, meer conflicten en zeker geen betere levensomstandigheden voor mensen.

Mijn werk bestaat voor een belangrijk deel uit mensen en netwerken uit onder meer politiek en bedrijfsleven bij elkaar brengen. Veel informele onderhandelingen dus. Af en toe ontstaat er aan zo’n onderhandelingstafel iets heel moois en dat houdt me dan lang op de been; ieder stapje vooruit maakt de frustratie op andere punten draaglijk. Zo voerden we heel zware onderhandelingen over hoe we toch weer Oekraïens graan op de wereldmarkt konden krijgen. Ik ben er trots op dat daar een afspraak uit kwam waar alle partijen, ook de Russen, achter konden staan.

In dat soort onderhandelingen merk ik ook dat veruit de meeste mensen gedreven zijn om een gezamenlijke oplossing te vinden. Zeker, er zijn helaas mensen die alleen vanuit persoonlijk of nationaal belang opereren. Maar dat zijn er maar weinig, en dat te weten, geeft me kracht.”

Solidariteit

“In dit werk heb je een sterk innerlijk kompas nodig en voor mij is dat mijn katholieke geloof. Dat is wie ik ben, het drijft me. Een van de dingen die ik eruit meekrijg, is een sterk gevoel voor solidariteit: hoe kan ik mensen nu echt helpen? Ik vind het niet vanzelfsprekend dat ik uit een rijker deel van de wereld kom. Met die afkomst heb ik ook de taak gekregen om mensen die het minder hebben daadwerkelijk te helpen. Compassie voelen is mooi en woorden van solidariteit zijn mooi, maar ze moeten ook werkzaam worden in de praktijk.

Dat geldt trouwens ook in Nederland, waar niet iedereen lijkt te beseffen dat we boeren nodig hebben. Ons voedselsysteem begint bij hen. Ze krijgen nu teveel van bovenaf dingen opgelegd. Dat is onnodig, we waren immers jarenlang meester in het vinden van gezamenlijke oplossingen. Dat wil helemaal niet zeggen dat je boeren meer prioriteit moet geven dan de natuur; het wil zeggen dat je om de tafel gaat en laat zien dat je bereid bent om oplossingen voor elkaar te vinden. Gelukkig is er met het rapport van Remkes weer een begin voor een gezamenlijke oplossing gevonden.

De Nederlandse landbouwsector wordt mondiaal en zeker ook hier in Rome geroemd om haar kennis, expertise en innovatie. Daar mogen we trots op zijn.”

Subsidiariteit

“Soms denken wereldleiders of mensen binnen de VN dat alles vanuit Rome of New York geregeld kan worden, alsof de samenleving van bovenaf maakbaar is. Dat werkt natuurlijk helemaal niet zo, al is er bij een vraagstuk als voedselzekerheid wel initiatief op wereldniveau nodig. In die zin zijn wij als VN-instelling noodzakelijk.

Daarbij bestaat er inderdaad de verleiding om grote vraagstukken technocratisch te benaderen. Om te denken dat als we ergens een besluit over nemen, het probleem uit de wereld is. Of wat ik al te vaak gezien heb: dat donoren een bepaald bedrag toezeggen voor een bepaald probleem, maar dat dat geld in feite al eerder aan de VN was toegezegd. Oude wijn in nieuwe zakken dus, en dat is het ergste wat er is. Daarmee verlies je slagkracht en vertrouwen, terwijl er absoluut iets moet gebeuren tegen de acute armoede in de wereld.

Nederland hoort bij de tien grootste donoren van de FAO. En naast technologie is geld gewoon nodig. Maar geld alleen is de oplossing voor armoede of honger niet, net zo min als de techniek alleen dat is. Uiteindelijk is landbouw mensenwerk, dus zul je lokaal moeten investeren in de mensen die het werk doen. Zo bouw je samen aan een duurzame toekomst.”

Dit artikel is onderdeel van het project Katholiek Doen i.s.m. Verband van Katholieke Maatschappelijke Organisaties VKMO. Lees hier alle interviews in deze serie.