Niet macht, maar medeverantwoordelijkheid voor de verspreiding van het Evangelie staat aan de basis van het synodale proces. Maar om dat besef in te laten dalen, is een kerkelijke cultuuromslag nodig.

Als ik aan mensen in mijn omgeving vraag wat zij denken van de synode over synodaliteit, dan merk ik dat men amper weet wat dat inhoudt – als ze er al eens over gehoord hebben. En dat is triest, temeer ook omdat onze paus ooit aangaf dat de Kerk in het Westen “synodaal zal zijn of niet meer zal zijn”.

Waaraan ligt dat gebrek aan belangstelling? Is men lamgeslagen door allerlei ontwikkelingen, voornamelijk detailkwesties in het buitenland, die onterecht de indruk wekken dat synodaliteit een afbraak van de gevestigde orde betekent? Dat de kerkelijke leer wordt aangetast en dat een loopje wordt genomen met de rijke traditie van onze Kerk?

Positie bevragen

Juist een betere kennis van de Schrift en de traditie heeft er destijds bij het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) en ook nu weer bij de synodebijeenkomst van oktober 2023 toe geleid dat de positie van de Kerk in verhouding tot de huidige cultuur bevraagd wordt.

Dezelfde vragen als in de jaren zestig gelden nog steeds. In feite zijn wij als Kerk nog altijd bezig de besluiten van het Concilie te implementeren. Paus Franciscus is de eerste paus die de geest van Vaticanum II op een andere manier uitdraagt dan zijn voorgangers.

Zijn wens dat de Kerk als organisatie minder centraal en meer synodaal moet worden ingericht, is geworteld in zijn vorming van na het Concilie. Zijn gedachten en initiatieven worden krachtig ondersteund door de Internationale Theologencommissie, die nog in 2019 aangaf dat synodaliteit het pelgrimskarakter van de Kerk zichtbaar maakt.

Medeverantwoordelijkheid

Zeker, paus Franciscus maakt er geen geheim van dat hij veel opheeft met het beginsel van subsidiariteit, dat aan de basis ligt van de katholieke sociale leer. Hier gaat het om medeverantwoordelijkheid voor het uitdragen van het Evangelie door alle gelovigen en een bewustwording voor wat samen Kerk zijn echt betekent.

Zo zei de paus op 8 mei 2022 in een toespraak: “In een tijd waarin de koude wind van oorlog en onderdrukking waait en waarin wij de tekenen van polarisatie zien, zijn wij als Kerk een synodaal proces begonnen: wij voelen de dringende noodzaak om samen op weg te gaan, waarbij we de geest van luisteren, deelnemen en delen willen cultiveren.”

Kerkelijke cultuuromslag

Bij dat samen op weg gaan veronderstelt hij het vermogen van gelovigen om in geloofskwesties tot een juiste onderscheiding te komen, al dan niet geholpen door medegelovigen. Concreet gaat Franciscus ervan uit dat alle gedoopte gelovigen in beweging komen en beseffen dat zij allemaal deel uitmaken van het nieuwe ‘volk van God’.

Hier wringt de schoen. Want hoe kun je tot het besef komen dat je een roeping hebt om als gewone gelovige actief mee te werken aan de opbouw van het geloof en de Kerk, als niemand je dat vertelt? Dat vereist een kerkelijke cultuuromslag waarbij alle gelovigen betrokken behoren te zijn. In zijn boek Als God renoveert geeft de Canadese priester James Mallon dat met betrekking tot de door hem aangeduide missionering ook uitdrukkelijk aan.

Ruimte voor synodaliteit

Dat kan alleen als synodaliteit ruime aandacht krijgt in onze kerken, als vanaf de kansel dit begrip wordt geïntroduceerd als een blijvende noodzaak. Het synodaal proces stopte niet na de bisschoppenbijeenkomst van oktober, maar kent een vervolg dat wij samen vorm moeten geven.

Dat is het uitgangspunt: niet wie het wel of niet voor het zeggen heeft binnen de Kerk, maar hoe we het Evangelie kunnen verspreiden, ieder op zijn of haar manier. Daarvoor moeten (geschoolde) leken ingeschakeld worden om werk te maken van de hen geschonken charisma’s, talenten en (theologische) opleidingen, om daar vrijgevig mee om te gaan ten behoeve van het heil van velen.

Zo moet de bewustwording groeien dat wij gezamenlijk de Kerk als Gods project met de mens en de wereld in stand kunnen houden en ons rijke geloof uit kunnen bouwen; want dat is een voortreffelijke manier om een verwarde wereld waarden en zingeving te bieden.

Chris Vermazen is catechist.