De Kerk staat voor veel uitdagingen, waaronder de vraag om meer inclusiviteit. Dat blijkt uit het werkdocument voor de volgende fase in het synodale proces, dat vorige week werd gepubliceerd.

Vergroot de ruimte van je tent heet het document, dat een samenvatting is van de rapporten die lokale bisschoppenconferenties instuurden na de ‘luisterfase’ in de afzonderlijke bisdommen. Het is een werkdocument voor de volgende, zogeheten continentale fase van de synode. Daarin houden bisschoppenconferenties wereldwijd bijeenkomsten over de inhoud van het rapport. Deze tweede fase duurt tot maart 2023.

De term ‘synodaliteit’

Op basis van die discussies worden er nieuwe rapporten naar Rome gestuurd voor het werkdocument van de laatste, universele fase in Rome – de bisschoppensynode over synodaliteit. Die zou plaatsvinden in oktober 2023, maar de paus besloot onlangs om die in twee delen te houden: ook in 2024 zal er een zitting zijn.

Uit het document blijkt allereerst dat er nog altijd vragen bestaan over de term ‘synodaliteit’ en hoe die moet worden uitgelegd. Kort gezegd verwijst de term naar een manier van leidinggeven waarbij samenwerking en raadpleging centraal staan. Daarbij kunnen alle gelovigen, al dan niet gewijd, meepraten over het leven en de missie van de Kerk.

Deelname ‘luisterfase’

In de eerste fase van het synodale proces was dit precies wat gelovigen wereldwijd konden doen. Volgens het nu verschenen document overtrof de deelname “alle verwachting”, al wordt wel opgemerkt dat de deelname in westerse landen bedroevend laag was. Hoe dan ook stuurden liefst 112 van de 114 bisschoppenconferenties in de wereld een rapport in, net als alle vijftien oosters-katholieke Kerken, zeventien van de 23 curiedepartementen, en verschillende internationale organisaties van religieuze oversten en lekenbewegingen.

Het document onderstreept kwesties die al lang spelen, zoals de rol van de vrouw en het bij de Kerk betrekken van “gemarginaliseerde” groepen, zoals mensen uit de LHBTI-gemeenschap en gescheiden en hertrouwde gelovigen.

Arm en rijk

Ook wordt er aandacht besteed aan de misbruikschandalen waar de Kerk nog altijd mee worstelt. Belangrijke onderwerpen zijn ook de ‘liturgiediscussies’, het probleem van klerikalisme en de ongelijkheid tussen arm en rijk. Er werd vaak gerapporteerd dat er in de Kerk beter wordt geluisterd naar rijken en hoogopgeleiden dan naar de arme en laagopgeleide gelovigen.

In het document worden weinig concrete oplossingen aangedragen. De algemene conclusie is dat gelovigen wereldwijd hopen op een “brede, maar niet homogene Kerk, die in staat is iedereen een plek te bieden en open te zijn”. Groepen die zich vaak uitgesloten voelen volgens het document zijn vrouwen, hertrouwd gescheiden katholieken, alleenstaande ouders, de LHBTI-gemeenschap, uitgetreden priesters, armen, ouderen, migranten en verslaafden.

Handreiking van de Kerk

Dat vrouwen een gebrek aan zichtbaarheid en waardering ervaren in de Kerk, was ook de conclusie van een enquête die het Nederlandse Netwerk Katholieke Vrouwen begin dit jaar hield. Ook in het synoderapport van de Nederlandse bisschoppen werd opgemerkt dat gelovigen graag een handreiking van de Kerk aan gemarginaliseerde groepen willen zien.

In dat rapport werd geconstateerd dat er een kloof tussen Kerk en samenleving is ontstaan, vooral op het vlak van hete hangijzers als homoseksualiteit, medisch-ethische onderwerpen, echtscheiding en vrouwenwijding. Ook hier klonk de roep om meer zichtbaarheid, ook van de Kerk in het algemeen: de Kerk moet zichtbaarder worden in de maatschappij, meer contact maken met de buitenwereld, in de media verschijnen en aan diaconie doen.

Liturgische discussies

In het werkdocument komen zoals gezegd ook de liturgische discussies in de Kerk ter sprake. In veel van de toegestuurde rapporten wordt gevraagd om “een synodale manier van vieren, waarbij ruimte is voor de actieve deelname van alle gelovigen en alle verschillen en charisma’s welkom zijn”.

Andere problemen die in dit kader veel werden genoemd zijn de ‘hoofdrol’ van de priester, een te passieve geloofsgemeenschap en de kwaliteit van de preken. In het Nederlandse rapport kwam naar voren dat er een grote behoefte is aan toegankelijkere vieringen, eenvoudigere taal en grotere laagdrempeligheid.

Voor de volgende fase van de synode wordt bisschoppen op basis van dit werkdocument gevraagd om over drie vragen na te denken: welke conclusies sluiten het best aan bij hun ervaringen in hun eigen bisdommen en wat was nieuw voor hen? Welke kwesties moeten volgens hen aandacht krijgen in het verdere synodale proces? En welke prioriteiten en terugkerende thema’s moeten besproken moeten worden bij het eerste deel van de synode over synodaliteit in oktober 2023 in Rome?

Het woord is aan de bisschoppen

Elke bisschoppenconferentie verzamelt de antwoorden op deze drie vragen van de eigen bisschoppen. De conclusies daaruit dienen voor eind maart 2023 in het Vaticaan te liggen. Het woord is dus nu aan de bisschoppen.