De ‘synodaliteitssynode’ draait niet om navelstaarderij of vermoeiende discussies over de bestuursstructuur van de Kerk. Paus Franciscus wil er maar een ding mee bereiken: dat de Kerk daadwerkelijk luistert naar de Geest.

De bisschoppensynode waarvan de voorbereidende fase nu begonnen is, gaat over ‘de synodaliteit van de Kerk’. Dat lijkt nogal saai: degenen die de Kerk besturen, denken na over hoe ze de Kerk moeten besturen. Het herinnert aan al die onderzoeken naar het functioneren van de politiek en het bestuur in ons land, die eindeloze reeks rapporten met fouten en aanbevelingen. Doe het gewoon, denk je dan. Weg met al dat papier, ga aan het werk en doe dat naar behoren.

De Heilige Geest centraal

Maar de paus wil geen discussie over de bestuursstructuur van de Kerk. Daarom spreekt hij van een ‘synodaal proces’. Hij wil dat duidelijk wordt dat de Kerk niet af en toe nadenkt over hoe zij beter en efficiënter kan functioneren, maar dat het bij kerkzijn hoort om te onderzoeken hoe Kerk te zijn onder de gegeven omstandigheden.

Bij de opening op 9 oktober citeerde hij de Franse dominicaan Yves Congar (1904-1995): Il ne faut pas construire une autre Église, il faut construire une Église différente. Dat wil zoveel zeggen als: we moeten geen andere Kerk bouwen dan de Kerk die er is, maar bouwen aan een Kerk die anders is, die anders werkt en functioneert. De Heilige Geest, die de Kerk steeds leert wat te doen en te zeggen, moet centraal staan. Daar gaat het de paus om.

Geen groot enthousiasme

Op 17 oktober werd het synodale proces ook in onze streken geopend, maar er is nog geen groot enthousiasme. Sommigen zien het als kans om lang gekoesterde agendapunten alsnog te verwezenlijken. Maar de meeste mensen zijn, als ze er al van gehoord hebben, vooral sceptisch: zal er echt geluisterd worden? Zal er echt iets veranderen?

Het is goed te bedenken dat dit aan de vooravond van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) ook zo was. Toen paus Johannes XXIII in 1959 een concilie aankondigde dat de Kerk bij de tijd zou moeten brengen, dachten velen dat er wat puntjes op de i zouden worden gezet en alles verder hetzelfde zou blijven. Zo werd het Concilie in Rome ook voorbereid, maar de ontwerpteksten werden door een overweldigende meerderheid van de aanwezige bisschoppen van tafel geveegd.

Het resulteerde in een grondige doordenking van de eigen missie en aard van de Kerk, en van de rol en taak van de onderscheiden groepen en functies erbinnen. Dit was mogelijk omdat binnen de Kerk gaandeweg een klimaat van verwachting en hoop was ontstaan. Wat muurvast leek te zitten, werd door de Geest in beweging gebracht.

Dit hing mede samen met de tijdgeest, die werd getekend door groeiend optimisme. Er is vaak gezegd dat het Concilie zich daardoor teveel op sleeptouw liet nemen, en in die zin is het niet alleen een nadeel dat de huidige tijdgeest heel anders is. Een gevoel van stagnatie, stilstand en onafwendbaar ecologisch onheil domineert. Als de Kerk in deze tijd een boodschap van hoop kan opdelven, is dat een overtuigend teken dat de Geest haar nog altijd bezielt.

Centrale thema’s

De paus heeft drie centrale thema’s aangewezen: gemeenschap, participatie en missie. In hun gesprekshandreiking naar de bisdommen spitsen de Nederlandse bisschoppen dat nader toe op ‘vieren’ als weg naar gemeenschap, ‘medeverantwoordelijkheid dragen voor missie’ als doel van de gemeenschap, en ‘dialoog in Kerk en samenleving’ als de ruimte van de Geest in wiens dienst de Kerk staat. We mogen daarbij de overtuiging hebben dat Hij ons de weg wijst, hoe onzeker die ook is.

Voor paus Franciscus gaat het er in dit proces niet om dat we problemen benoemen in het functioneren van de Kerk, vervolgens aan de tekentafel een oplossing ontwerpen en die oplossing ten slotte invoeren. Dat, zo zegt de paus, is Gods stijl niet. Gods stijl is er een van “nabijheid, mededogen en tedere liefde”.

Ervaringen delen

Alleen een Kerk die in woord en daad in deze stijl deelt, kan volgens hem de Kerk van Christus zijn, een “Kerk die zich niet afzijdig houdt van het leven, maar zich verdiept in de problemen en noden van vandaag, die wonden verbindt en gebroken harten geneest met de balsem van God”.

Als we onze ervaringen delen over wat het betekent om dit inderdaad te doen, kunnen wij iets ontdekken van wat de Geest tegen de Kerk zegt. En dat wat wij ontdekken, zullen wij vervolgens vertellen aan iedereen die er belangstelling voor heeft. Inclusief onze bisschoppen. Dat is waar het de paus om gaat.

Prof. dr. Erik Borgman is voorzitter van de programmaraad van het Huis van Dominicus. Een uitgebreidere versie van dit artikel verscheen op huisvandominicus.nl.